Η επιθετική συμπεριφορά είναι ένα συχνό φαινόμενο στην παιδική και την εφηβική ηλικία και θέτει συχνά σε προβληματισμό τους γονείς, το σχολείο και την κοινωνία. Από τη μια μπορεί να θεωρηθεί ως ένα φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης των παιδιών ή να προμηνύει μια ανάπτυξη κάποιας ψυχικής διαταραχής στο μέλλον. Η χρόνια επιθετική συμπεριφορά με έναρξη στην παιδική ηλικία σχετίζεται με την χαμηλή αυτοεκτίμηση, την χαμηλή νοημοσύνη, την ανάπτυξη παραβατικής συμπεριφοράς, της κοινωνικής απομόνωσης και της αδυναμίας διαπραγμάτευσης σε κοινωνικοοικονομικές συναλλαγές στην ενήλικη ζωή.
Η επιθετική συμπεριφορά χωρίζεται στην παρορμητική, την παροδική και στην προκλητική ή προμελετημένη.
Η παρορμητική επιθετικότητα χαρακτηρίζεται ως άμεση-αντανακλαστική αντίδραση έπειτα από κάποιο έναυσμα και περιορίζεται στις εκρήξεις θυμού, στα σωματικά χτυπήματα και στην κακή γλώσσα.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ στη διάσταση της Υπερκινητικότητας μπορεί στην διαχείριση του άγχους τους να εκφράζονται επιθετικά. Στα περισσότερα παιδιά οι επιθετικές αντιδράσεις μειώνονται από μόνες τους κατά την ανάπτυξή τους (βλέπε προηγούμενο άρθρο με τίτλο ΔΕΠΥ στην ενήλικη ζωή).
Η προκλητική ή προμελετημένη επιθετικότητα γίνεται σε μεγαλύτερη ηλικία και αφορά στην κλοπή αντικειμένων, την απαξίωση των άλλων, στην παρενόχληση των συμμαθητών και την περιφρόνηση γονέων και καθηγητών.
Αυτές οι συμπεριφορές υιοθετούνται από το παιδί κατά κύριο λόγο όταν δεν λαμβάνει προσοχή ή όταν δεν θεσπίζονται όρια από τους γονείς. Τα παιδιά έχουν δύο τρόπους για να αποσπούν την προσοχή των γονέων α) να επιδιώκουν την επιβράβευση (καλοί βαθμοί στο σχολείο) και β) να ελκύουν το ενδιαφέρον δια μέσου της επιθετικότητας τους. Τα παιδιά που δεν έχουν όρια αποκτούν σταδιακά την αίσθηση του “αυτονόητου δικαιώματος” δηλαδή, της υπέρμετρης σημαντικότητας του εαυτού, απαξιώνοντας και υποτιμώντας τους άλλους. Τα παιδιά με έλλειψη ορίων και αίσθησης του αυτονόητου δικαιώματος έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξουν αντικοινωνική – ναρκισσιστική διαταραχή.
Το 3 με 7% των παιδιών από την βρεφική ως και την εφηβική ηλικία ενδέχεται να εκδηλώσουν παροδικά ξεσπάσματα επιθετικότητας, αυτές οι συμπεριφορές όταν χρονικά είναι περιορισμένες θεωρούνται φυσιολογικές. Όταν η επιθετικότητα παραμένει σε βάθος χρόνου σχηματίζει νοητικά μοτίβα επικοινωνίας και αντίδρασης με τους άλλους και αυτά τα μοτίβα μεταμορφώνονται σε διαταραχές.
Διαταραχές επιθετικής συμπεριφοράς
Α. Αντιθετική ή Προκλητική Διαταραχή : Σηματοδοτείται πριν από τα 8 έτη και αφορά στο ευρύτερο πρόβλημα του παιδιού να συμβαδίσει με τους κανόνες των γονέων, των καθηγητών αλλά και με τους συνομηλίκους (ομαδικό παιχνίδι). Το παιδί φαίνεται συχνά θυμωμένο και ενοχλημένο.
Χαρακτηριστικά Διαταραχής:
Προσχολική ηλικία (3 έως 6 ετών) : Ανυπομονησία, Επιθετικότητα, Εμφάνιση προκλητικών συμπεριφορών στους ενήλικες, Δυσκολία συνεννόησης στο παιδικό παιχνίδι
Σχολική ηλικία (6-11 ετών) : Αναπτύσσονται μαθησιακές δυσκολίες, Παρορμητικότητα και Ανησυχία
Προ Εφηβεία (11-13 ετών) : Κακές σχέσεις με τους συνομιλήκους, Εντάσεις στο οικογενειακό περιβάλλον, Εμφάνιση παραβατικών συμπεριφορών, Απώλεια σχολικού ενδιαφέροντος, Προβλήματα με την εικόνα του εαυτού και της αυτοεκτίμησης, Είναι ποιο επιρρεπείς στην έναρξη καπνίσματος, ψυχοτρόπων ουσιών και αλκοόλ
Εφηβεία (13-18 ετών) : Εμπλοκή σε παραβατικές δραστηριότητες υψηλού ρίσκου, Μεγάλες δυσκολίες με το σχολικό περιβάλλον, Απομόνωση από τον περίγυρο (φίλοι και οικογένεια), Έφεση σε εθισμούς και Εμφάνιση αγχωδών διαταραχών και κατάθλιψης
Β. Η Διαταραχή Συμπεριφοράς ξεκινά πριν από την ηλικία των 10 ετών και σπάνια εμφανίζεται μετά την ηλικία των 16 ετών. Στην διαταραχή επικρατεί σημαντική λεκτική και σωματική επιθετικότητα προς τους άλλους, συστηματική παραβίαση του νόμου, καταστροφή περιουσίας, πυρομανία, κλοπές και σκληρότητα προς τα ζώα. Επηρεάζεται η σχολική επίδοση και ξεκινούν οι εθισμοί στις ουσίες. Τα χαρακτηριστικά πρέπει να επιμένουν για τουλάχιστον 6 μήνες.
Γ. Η Αντικοινωνική Διαταραχή προσωπικότητας, αφορά στις πεποιθήσεις και την ευρύτερη νοοτροπία του ατόμου για τον εαυτό του, τους άλλους και την κοινωνία προκαλώντας σημαντικές διαπροσωπικές και κοινωνικές δυσκολίες. Τα νοητικά μοτίβα σχηματίζονται στην παιδική ηλικία και εκδηλώνονται μετά από τα 15 έτη. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κακή σχολική επίδοση, μικρή αυτοεκτίμηση, χαμηλή ανοχή στις ματαιώσεις, επιμονή με τα ψέματα και κλοπές. Στις διαπροσωπικές σχέσεις επικρατούν συχνοί καυγάδες και σημαντική έλλειψη τύψεων, ενοχών και ενσυναίσθησης. Συνήθως οι αντικοινωνικοί χαρακτήρες έχουν ιστορικό σωματικής κακοποίησης, άστατο οικογενειακό περιβάλλον και παραμέλησης κατά την παιδική ηλικία.
Παράγοντες έκφρασης των διαταραχών
α) Παραμέληση στη παιδική ηλικία : Η γονική παραμέληση στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής αποτελεί μια σημαντική μεταβλητή εκδήλωσης της παιδικής επιθετικότητας. Η παραμέληση αποτελεί την ποιο συχνή μορφή παιδικής κακοποίησης που έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στην πορεία ανάπτυξης του παιδιού.
β) Ψυχολογική κακομεταχείριση των γονέων απέναντι στο παιδί. Αφορά σε ένα μοτίβο επαναλαμβανόμενων ζημιών που περιλαμβάνει υποτίμηση, άρνηση συναισθηματικής προσκόλλησης και προβολή κακών συμπεριφορών από τον γονέα στο παιδί. Με αυτούς τους τρόπους καταστρέφεται στο παιδί η αίσθηση της ασφάλειας.
γ) Η Υπερβολική Γονική Πειθαρχία και η χρήση σωματικής τιμωρίας από τους γονείς στα παιδιά αποτελεί μια μορφή επικοινωνίας στην σύγκρουση επιδεικνύοντας στο παιδί να επιλύνει με βία τις διαφορές του.
δ) Η βία μέσω των ΜΜΕ, τάσεων και κουλτούρας προωθούν την εφηβική παραβατικότητα.
Μάριος Σεβνταλής Κλινικός Ψυχολόγος
Εκάβης 25 Γαλάτσι
Τηλέφωνα επικοινωνίας 2114237240 & 6934614329
Η εικόνα ανήκει στην ιστοσελίδα www.acamh.org