Η νευροπλαστικότητα είναι μια ιδιότητα του νευρικού συστήματος που βοηθά στην ευκολότερη προσαρμογή και ανάκαμψη του εγκεφάλου απέναντι στις μεταβολές.
Μέχρι πρότινος γνωρίζαμε ότι ο άνθρωπος γεννιέται με έναν συγκεκριμένο αριθμό νευρώνων αλλά από το 1998 διαπιστώθηκε ότι οι νευρώνες έχουν την τάση να αυτοθεραπεύονται, να ενδυναμώνονται και σε ορισμένες καταστάσεις να αναπαράγονται. Αυτή η ανακάλυψη εξακολουθεί να βοηθά εμάς τους ειδικούς να διαμορφώσουμε νέες θεραπείες για την αντιμετώπιση ψυχικών και κυρίως νοητικών διαταραχών.
Αρχικά ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από 86 δις νευρώνες εκ των οποίων κατά την γέννηση ο κάθε νευρώνας να αντιστοιχεί σε 2500 συνάψεις. Στην πορεία της ανάπτυξης οι συνάψεις στον φλοιό αυξάνονται στις 15000 ανά νευρώνα. Μετά από την ηλικία των 30 οι περιττοί νευρώνες σταδιακά ξεκινούν να φθίνουν και απομένουν μόνο οι απαραίτητοι. Επομένως, οι εγκεφαλικές αλλαγές προκύπτουν καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του ανθρώπου άλλοτε ως αποτέλεσμα φυσιολογικής εξέλιξης και άλλοτε ως συνέπεια ενός χτυπήματος ή κάποιας νόσου. Συνεπώς, ο ρόλος της νευροπλαστικότητας είναι να αναδιαμορφώνει τα νευρωνικά δίκτυα και τις πληγείσες εγκεφαλικές δομές, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να αποκτά νέες δεξιότητες και να ανακάμπτει με το λιγότερο κόστος και την λιγότερη ζημιά από αρρώστιες και τραυματισμούς.
Η νευροπλαστικότητα μπορεί να επηρεαστεί από διάφορους παράγοντες, όπως:
Κοινή εμπειρία: Ο τρόπος ζωής, οι γνώσεις και τα μοτίβα σκέψης επιφέρουν σε βάθος χρόνου αλλαγές στο συναίσθημα, την σκέψη και την συμπεριφορά. Ωστόσο, όσο πιο δραστήριος είναι ο άνθρωπος, τόσο και πιο υγιή νου έχει. Δεν είναι τυχαίο που οι πάσχοντες από αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές παρουσιάζουν συχνά γνωστικά ελλείμματα.
Ηλικία: Εξαιτίας του γήρατος εξασθενούν και πεθαίνουν οι περιττοί νευρώνες και μένουν μόνο οι αναγκαίοι. Η εκμάθηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων μπορεί να ενδυναμώσει αποτελεσματικά τους νευρώνες κάνοντας τους πιο ανθεκτικούς και αποτελεσματικούς.
Περιβάλλον: Το παριβάλλον λαμβάνει κυριάρχο ρόλο στην ψυχοσυναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη του ατόμου. Η ανάπτυξη σε ένα αστικό ή επαρχικό περιβάλλον και κατά πόσο σε μια σταθερή ή άστατη οικογένεια μπορεί να συμβάλλει στην εξέλιξη η μη ορισμένων εγκεφαλικών περιοχών.
Στρες: Η χρόνια έκθεση στο στρες έχει ως αποτέλεσμα την εξασθένηση της ανοσοποιητικής λειτουργίας του οργανισμού και τον περιορισμό της εγκεφαλικής δραστηριότητας κάνοντας το άτομο να έχει στρεβλή βούληση και ψυχολογικές μεταπτώσεις.
Άσκηση: Η σωματική άσκηση αυξάνει την εγκεφαλική διέγερση βοηθώντας στην καλύτερη υγιή σκέψη. Η έλλειψη σωματικής άσκησης αφήνει τον νου αδρανή, άραγε και η ιδιότητα της νευροπλαστικότητας να ειναι μειωμένη.
Ύπνος: Ο επαρκής ύπνος στις σωστές ώρες που πρέπει απελευθερώνει ορμόνες που ενισχύουν την νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου. Η έλλειψη ύπνου στρεσάρει τον οργανισμό και την διάθεση και φέρνει ελλείμματα στην σκέψη και την συμπεριφορά.
Νευροεκφυλιστική Νόσος και Εγκεφαλική Βλάβη: Τόσο κάποια η νευροεφυλιστική νόσος (πχ Άνοια) όσο και καποια εγκεφαλική βλάβη μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει και να ανακάμπτει.
Διατροφή: Η μεσογειακή διατροφή χωρίς κορεσμένα λιπαρά παρέχει βασικά θρεπτικά συστατικά για τον εγκέφαλο που μπορεί να προάγει τη νευροπλαστικότητα.
Υπάρχουν τρεις μορφές νευροπλαστικότητας
Α. Συναπτική πλαστικότητα
Η συναπτική πλαστικότητα είναι όταν ο εγκέφαλος μαθαίνει νέα πράγματα και εκτείθεται σε εμπειρίες. Με κάθε νέα εμπειρία και γνώση σχηματίζονται καινούργια νευρωνικά δίκτυα με σκοπό την βελτίωση των εγκεφαλικών δομών. Η διαδικασία της μάθησης σε βιολογικό αντίκτυπο ενισχύει την ροή σήματος μεταξύ των νευρώνων κάνοντάς τους πιο ανθεκτικούς. Αυτό, επιτυγχάνεται με την επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα όπως: χορός, ποδήλατο, πολεμική τέχνη, με την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας, ανάγνωσης βιβλίου, επιτραπέζια, σταυρόλεξα κα.
Β. Νευρογένεση
Η νευρογένεση είναι μια διαδικασία του εγκεφάλου που επιβεβαιώθηκε το 1998 και αφορά στην αντίσταση ενάντια στον θάνατο του εγκεφάλου. Αναλυτικότερα ο εγκέφαλος σε κάποιες περιοχές έχει αποθηκευμένα αρχέγονα κύτταρα (stem cells) για να επουλώνει τις πληγείσες περιοχές. Αυτά τα αρχέγονα κύτταρα χωρίζονται σε άρτια εξοπλισμένους νευρώνες και σε βλαστικά κύτταρα τα οποία εδράζονται στον ιππόκαμπο, στον οδοντωτό έλικα και στον προ μετωπιαίο φλοιό. Η δουλειά αυτών των κυττάρων είναι να μεταναστεύουν σε εγκεφαλικές περιοχές όπου υπήρξε μαζικός θάνατος νευρώνων (πχ εγκεφαλικό) για να διατηρηθεί η λειτουργική ικανότητα.
Γ. Αντισταθμιστική Λειτουργική Πλαστικότητα
Με το πέρας των ετών παρουσιάζουμε όλο και πιο χαμηλές γνωστικές επιδόσεις σε σχέση με τους νεότερους. Το παράδοξο είναι ότι δεν παρουσιάζουν όλοι οι ηλικιωμένοι χαμηλές επιδόσεις και απεναντίας, τα πηγαίνουν καλά όπως οι νεότεροι. Αυτό προκύπτει επειδή οι μεγαλύτεροι άνθρωποι μπορεί να έχουν εξασθενημένους νευρώνες αλλά έχουν κάτι που δεν το έχουν τόσο οι νέοι και αυτό είναι το στοιχείο της εμπειρίας, έτσι καταφέρνουν και διατηρούν υγιή την σκέψη τους. Οι ικανότητες που λειτουργούν αντισταθμιστικά-λειτουργικά εντοπίζονται και ενισχύονται μέσα από τις γνωστικές δοκιμασίες.
Θεραπευτικά Οφέλη
Η διαδικασία της εγκεφαλικής νευροπλαστικότητας χρησιμοποιείται αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της Άνοιας διότι αφενός εμποδίζεται η νευροεκφυλιστική εξάπλωση και αφετέρου διατηρείται το άτομο παραγωγικό και ανεξάρτητο.
Μάριος Σεβνταλής Κλινικός Ψυχολόγος
Εκάβης 25 Γαλάτσι
Τηλέφωνα επικοινωνίας 2114237240 & 6934614329
Νευρώνες πριν και μετά την νευροπλαστικότητα