Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΔΨ) είναι μια πολυσύχναστη ψυχική πάθηση η οποία ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των νευρώσεων και συναντάται κατά πλειοψηφία σε νεαρά άτομα μεταξύ των 20 με 30 ετών τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες επηρεάζοντας σχεδόν το 3% του δυτικού πληθυσμού. Η ΙΔΨ προκαλεί στον ασθενή ανυπόφορη υποκειμενική δυσφορία και δυσλειτουργία σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας.
Η φύση της ασθένειας χαρακτηρίζεται από διογκωμένες και υπερεκτιμημένες παράλογες σκέψεις, εικόνες, εμμονές και ιδεοληψίες οι οποίες οδηγούν τους πάσχοντες σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (καταναγκασμούς). Αυτό προκύπτει επειδή ο βασικός πυρήνας της διαταραχής είναι το στοιχείο της αμφιβολίας, η οποία δημιουργεί έμμονες ιδέες, φόβο και κατά σειρά ανυπόφορο άγχος. Το άτομο δυσφορεί με το άγχος που του δημιουργούν οι παράλογες σκέψεις με αποτέλεσμα να τις εξουδετερώνει έμπρακτα ή νοερά. Η φάση της εξουδετέρωση ονομάζεται καταναγκασμός. Ο καταναγκασμός από την μεριά του προσφέρει πρόωρη ανακούφιση μέχρι το άτομο να ξαναεκτεθεί σε στρεσογόνο περιβάλλον ή μέχρι να ξαναγίνει έρμαιο των αμφιβολιών του.
Στις περισσότερες κλινικές περιπτώσεις οι ασθενείς αναγνωρίζουν ότι οι σκέψεις τους είναι παράλογες ή πιθανόν αληθινές (μέτρια προς πτωχή εναισθησία) σε αντίθεση με την καταναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας, όπου εκεί το άτομο δεν βιώνει άγχος εξαιτίας των ιδεοληψιών του. Οι ασθενείς που αναγνωρίζουν τις παράλογες πεποιθήσεις τους είναι συνήθως πιο συνεργάσιμοι και η ψυχοθεραπεία δεν επεκτείνεται σε βάθος χρόνου σε αντίθεση με αυτούς οι οποίοι πιστεύουν ότι οι ιδέες τους είναι αληθινές χρήζοντας εντατικής και μακρόχρονης ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης.
Στην ΙΔΨ επικρατεί ο φαύλος κύκλος μεταξύ ιδεών και καταναγκασμών. Οι ιδέες χωρίζονται σε τρία επίπεδα:
Α) Φοβικές Ιδεοληψίες. Διαφέρουν από τον απλό φόβο γιατί έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλονται στην σκέψη με άκαμπτο, επαναληπτικό και στερεοτυπικό τρόπο ανεξαρτήτως από την παρουσία ή την απουσία του φοβικού αντικειμένου. Οι ασθενείς αποφεύγουν καταστάσεις, κοινωνικές επαφές και διαπροσωπικές-σεξουαλικές δραστηριότητες εξαιτίας του φόβου μόλυνσης, ενδεχόμενο τραυματισμού και θανάτου.
Β) Ιδεακές Ιδεοληψίες. Είναι εσωτερικοί προβληματισμοί όπως λέξεις και σκέψεις που προκαλούν έντονους ενδοιασμούς για θέματα της καθημερινότητας. Το άτομο οδηγείται συχνά σε ενέργειες επαλήθευσης, πχ : επανειλημμένος έλεγχος στα μάτια της κουζίνας, στον διακόπτη του θερμοσίφωνο, κλειδωμένη πόρτα κ.α. Συνήθως πίσω από τέτοιες ενέργειες υπάρχει μια αξεπέραστη μετατραυματική εμπειρία που συνέβη στον εαυτό ή στον περίγυρο ως αποτέλεσμα ο πάσχοντας να υιοθετεί φόβο για να μη το πάθει και ο ίδιος.
Γ) Ιδεοληπτικές Παρορμήσεις. Πρόκειται για εμβόλιμες φράσεις, σκέψεις με ανήθικο, ιερόσυλο και σεξουαλικά διεστραμμένο περιεχόμενο που δεν αντιπροσωπεύουν την ηθική και τη σεξουαλικότητα του ατόμου. Τέτοιες σκέψεις και παρορμήσεις εμφανίζονται και βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με το πλαίσιο που βρίσκεται το άτομο στη συγκριμένη χρονική στιγμή (πχ ιεροί χώροι).
Οι ψυχαναγκασμοί-καταναγκασμοί από τη μεριά τους είναι η τελετουργία εξουδετέρωσης των ιδεών που το άτομο αισθάνεται υποχρεωμένο να τις εκτελέσει με σκοπό την μείωση του άγχους. Χωρίζονται σε:
1) Επαναληπτικές συμπεριφορές: Πλύσιμο χεριών, τακτικός ιατρικός έλεγχος, τελειομανία, υπερβολική καθαριότητα κ.α.
2) Νοερές πράξεις: επανάληψη λέξεων-αριθμών, προσευχή κ.α.
Η ΙΔΨ συνυπάρχει μαζί με ένα ποικιλόμορφο φάσμα ψυχικών παθήσεων. Αρχικά με αγχώδεις και σωματόμορφες (ψυχοσωματικά) διαταραχές και διαταραχή πανικού όταν το άτομο αισθάνεται απουσία ελέγχου στην καταναγκαστική τελετουργία. Μπορεί να παρατηρηθεί και σε διατροφικές διαταραχές (νευρογενή βουλιμία και ανορεξία) επηρεάζοντας περισσότερο τις γυναίκες σε ζητήματα αυστηρής δίαιτας για να πλησιάσουν τα πρότυπα και έλλειψης εγκράτειας σε υπερφαγικά επεισόδια με σκοπό την κάλυψη του ψυχικού πόνου. Στη περίπτωση της κατάθλιψης τα συμπτώματα προηγούνται ή προκύπτουν μετά την έναρξή της. Πολλοί άνθρωποι για τη καταπολέμηση του άγχους συστηματικά τραβούν τις τρίχες τους, τσιμπούν το δέρμα τους και τρώνε τα νύχια τους. Τα τικ και οι μηρυκασμοί εμφανίζονται πιο συχνά σε άνδρες καθώς και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και οι τακτικοί αυνανισμοί.
Η ΙΔΨ δεν προκύπτει από χρήση ουσιών ή άλλου φαρμάκου και αντιμετωπίζεται ψυχοθεραπευτικά με πλήρη επιτυχία. Σε σπάνιες περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητη η φαρμακευτική αγωγή.
Μάριος Σεβνταλής Κλινικός Ψυχολόγος
Εκάβης 25 Γαλάτσι
Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2114237240 & 6934614329
Πάσχω από ιδεοληψιες εδώ και χρόνια. Το σύμπτωμα που έχω είναι να επαναλαμβάνω επίθετα ανθρώπων από μέσα μου ,για πολλές ώρες μέσα στη μέρα.Με φαρμακευτική αγωγή βλέπω βελτίωση μέχρι και εξάλειψη του συμπτώματος.Το πρόβλημα μου είναι ότι τα φάρμακα με ενοχλούν στο σεξουαλικό κομμάτι και αυτό είναι που με κάνει να τα διακόπτω συνεχώς.Κοβοντας τα όμως επανέρχομαι στην ίδια κατάσταση.Το περισσότερο διάστημα που έχω μείνει χωρίς φάρμακα και συμπτώματα είναι 1.5 χρόνος.Δεν θέλω να ζω με φάρμακα έχω κουραστεί.Οποτε πιέζομαι ψυχολογικά γυρνάω στην ίδια κατάσταση.Τι μου προτείνετε; Τώρα έχω τα ίδια συμπτώματα εδώ και ένα μήνα. Μπορεί να καταπολεμηθεί η κατάσταση αυτή χωρίς φάρμακα; Θα ήθελα πολύ την απάντηση σας . Ευχαριστώ.
Καλησπέρα σας κύριε Παναγιώτη. Για τη φύση της ΙΨΔ πρέπει να υπάρχει ένας φαύλος κύκλος μεταξύ ιδεοληψιών και καταναγκασμών (εξουδετέρωση της ιδεοληψίας) που στη προκειμένη περίπτωση ενδέχεται να είναι η επανάληψη των επιθέτων για αρκετή ώρα στο φάσμα της ημέρας. Τα συμπτώματα της ΙΨΔ προκύπτουν από ψυχοτραυματικά αίτια* και αυτά με το πέρας του χρόνου μεταλλάσσονται ποιοτικά και ποσοτικά παρεμποδίζοντας την καθημερινή ζωή.
Η αγωγή στους ασθενείς κρίνεται απαραίτητη αναλογα με την βαρύτητα των επεισοδίων*, το κατά πόσο παρεμποδίζεται η γενική λειτουργικότητα του ατόμου* και αν η ιδεοληψία έχει εξελιχτεί πλέον σε εμμονή*. Σύμφωνα με τα δεδομένα σας Α) κρίνεται αναγκαίο να επανεκτιμηθεί η αγωγή που λαμβάνετε χωρίς να σας προκαλεί προβλήματα στον σεξουαλικό τομέα και Β) Απαιτείται συνδυαστικά μια τακτική Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση και παρακολούθηση προκειμένου να μπορείτε να καταπολεμήσετε το πρόβλημα στη ρίζα του. Με εκτίμηση Μάριος Σεβνταλής.