Ο φόβος είναι μια συναισθηματική κατάσταση προστατευτικού χαρακτήρα απέναντι σε κάτι πραγματικό ή πλασματικό. Τις περισσότερες φορές οι ιδέες ξεπερνούν το ρεαλιστικό μέγεθος του φόβου κάνοντας το άτομο να υιοθετεί αμυντικές συμπεριφορές που αυτές στην σειρά τους στερούν πολλές ευκαιρίες και απολαύσεις της ζωής.
Ο νους εκτός από την ελεύθερη βούληση έχει την δυνατότητα να ταξινομεί τις πληροφορίες σε μοτίβα, τα οποία όταν αυτά είναι παθολογικά περιορίζουν την λογική σκέψη, το υγιές συναίσθημα, τις ορθές αποφάσεις κάνοντας το άτομο δυσλειτουργικό και δυσπροσαρμοστικό στους άλλους χωρίς απαραίτητη σοβαρή αιτία. Τα «μοτίβα» αυτά ονομάζονται γνωστικά σχήματα και είναι υποκειμενικές νοητικές κατασκευές που δρουν ως γνωστικά φίλτρα στα εξωτερικά ερεθίσματα διευκολύνοντας το άτομο να αντιληφθεί τον κόσμο και να προσαρμοστεί σωστά στο περιβάλλον του.
Βάσει των παραπάνω εκ φύσεως ο κάθε άνθρωπος αξιολογεί το κάθε πράγμα με διαφορετική οπτική γωνία. Ανάλογα με την προσοχή, την αντίληψη, τις μνήμες από προηγούμενες εμπειρίες και την συναισθηματική ή την λογική ερμηνεία που θα δώσει. Η ανερμήνευτη δυσάρεστη εμπειρία δύσκολα ξεχνιέται, γιαυτό τα άτομα αναπτύσσουν άμυνες και συνηθίζουν να τις προβάλλουν σε μελλοντικά πρόσωπα ή καταστάσεις τα οποία/ες δεν είχαν καμία ανάμειξη με το παρελθοντικό γεγονός.
Παραδείγματα:
Με χώρισε ο/η πρώην μου, ωστόσο δεν πρόκειται να ξαναεμπιστευτώ ποτέ κανέναν σύντροφο.
Μεγάλωσα σε μια κακή οικογένεια, επομένως πιστεύω ότι δεν θα γίνω καλή μητέρα.
Φοβάμαι να μιλήσω σε κοινό επειδή στο δημοτικό με κορόιδευαν οι συμμαθητές μου όταν σηκωνόμουν στον πίνακα.
Είναι αρκετά εύκολο να υποθέσουμε ότι τα γνωστικά σχήματα κατασκευάζονται από την πρώτη στιγμή που ανοίγει ο άνθρωπος τα μάτια του στην ζωή, τότε ξεκινά να γνωρίζει και να εξερευνά τον έξω κόσμο. Επομένως, αν μεγαλώσει σε συνθήκες ασφάλειας θα αναπτύξει καλές προθέσεις για την ζωή ενώ αν μεγαλώσει σε δύσκολες συνθήκες θα αναπτύξει αμφιβολία, άγχος, φόβο, ανασφάλεια καχυποψία και έλλειψη εμπιστοσύνης για τον κόσμο.
Μορφές γνωστικής διαστρέβλωσης:
1) Διχότομη σκέψη: άσπρο/μαύρο, καλό/κακό, όλα ή τίποτα.
2) Αυθόρμητο συμπέρασμα: δεν υποστηρίζεται από ουσιαστικά επιχειρήματα.
3) Εξατομίκευση: το άτομο συνηθίζει να συσχετίζει όλα τα πράγματα με τις προσωπικές του εμπειρίες.
4) Καταστροφική όραση: θα πάνε όλα προς το χειρότερο.
5) Θα έπρεπε: εμμονή στους ηθικούς και κοινωνικούς κανόνες.
6) Ετικετοποίηση: ταμπέλες προς τον εαυτό ή στους άλλους (εγώ είμαι ο καλύτερος, αυτός είναι προβληματικός και άχρηστος).
7) Ενοχή: για τα πάντα φταίει ο εαυτός και όχι οι άλλοι.
Συμπέρασμα : Το κάθε αναπάντητο δυσάρεστο βίωμα έχει την τάση να ανακυκλώνεται. Μέσα από τον φόβο και την ανασφάλεια της αναβίωσης προκύπτουν στο άτομο δυσφορία, υπερβολικό άγχος και δυσκολίες στην σύναψη και την διαχείριση κοινωνικών και διαπροσωπικών σχέσεων.
Τι πρέπει να κάνει ο ψυχολόγος:
Συνήθως ο θεραπευόμενος έρχεται από τις κλινικές συνέπειες μιας κατάστασης (γενικευμένο και απροσδιόριστο άγχος, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη κ.α) αγνοώντας συνήθως το ιστορικό έναρξης των συμπτωμάτων (χωρισμός, προβλήματα στη σχέση, δουλειά ή γονείς).
Ο ειδικός οφείλει να εντοπίσει την ρίζα του προβλήματος και να την φέρει στην επιφάνεια. Τότε, ο θεραπευόμενος καλείται να εστιάσει σε όλες τις πτυχές του γεγονότος προκειμένου να υπάρξει σωστή ερμηνεία και αποδοχή που ισοδυναμεί με την μείωση της εσωτερικής σύγκρουσης και την ενίσχυση της αποδοτικότητάς του στις εξωτερικές του συνήθειες.
Αυτή η διαδικασία απαιτεί μεγάλη προσπάθεια γιατί υπάρχει ο εγωισμός και ο εγωισμός δεν βοηθάει στην αποδοχή της αληθινής φύσης των πραγμάτων.
Μάριος Σεβνταλής Κλινικός Ψυχολόγος
Εκάβης 25 Γαλάτσι
Τηλέφωνα επικοινωνίας 2114237240 & 6934614329
