Η θεωρία της γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών του Ελβετού φυσικού επιστήμονα και ψυχολόγου Jean Piaget επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τους κόλπους της ψυχολογίας, της παιδαγωγικής αλλά και του εκπαιδευτικού συστήματος στον δυτικό κόσμο. Ο ίδιος πίστευε ότι τα παιδιά προοδεύουν μέσα από μιας σειράς σταδίων βάσει της ανάπτυξης τους που το κάθε ένα ανταποκρίνεται με διαφορετικό τρόπο στη κατανόηση της πραγματικότητας.
Ο Piaget θεωρούσε ότι η γνώση αποκτάται με τη διαδικασία της συνεχούς εξέλιξης και ότι το παιδί για να την αποκτήσει πρέπει να έχει έμφυτους κάποιους γνωστικούς μηχανισμούς που καλείται να την αφομοιώσει και να συμμορφωθεί. Επίσης, υποστήριξε ότι η γνώση δεν αποκτάται εξ ολοκλήρου παθητικά, αντιθέτως αποκτάται ανάλογα με την εκάστοτε δραστηριότητα και δυνατότητες που έχει το παιδί στον περιβάλλοντα χώρο του (οικογένεια, εκπαίδευση, φίλοι).
Η θεωρία της γνωστικής ανάπτυξη μας βοήθησε στην χαρτογράφηση της νοητικής ανάπτυξης των παιδιών, την εξέλιξη του εκπαιδευτικού συστήματος, την διαμόρφωση κατάλληλων ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων για παιδία καθώς και στην δημιουργία πιο αξιόπιστων διαγνωστικών ψυχομετρικών εργαλείων.
Η θεωρία απαρτίζεται από τέσσερα στάδια στα οποία το παιδί καλείται να τα καλύψει όλα και διαδοχικά.
α) Το Αισθησιοκινητικό στάδιο αρχίζει από τη γέννηση του παιδιού και τερματίζεται στα 2 έτη. Οι αισθήσεις και τα αντανακλαστικά του βρέφους είναι οι κυρίαρχες δυνατότητες για την εξερεύνηση του περιβάλλοντος και για την προσαρμογή του. Με αυτή την άποψη βρίσκεται σύμφωνη η ψυχαναλυτική θεωρία του Freud (στοματικό στάδιο). Από τον 6 μήνα και έπειτα οργανώνονται οι πρώτες σταθερές ιδέες οι οποίες μένουν αμετάβλητες. Σε αυτή την φάση ξεκινά να παγιώνεται η ιδιότητα της μονιμότητας των αντικειμένων. Αυτό σημαίνει ότι ένα πρόσωπο ή αντικείμενο εξακολουθεί να υπάρχει ακόμα και όταν δεν βρίσκεται στο οπτικό πεδίο του βρέφους.
β) Το στάδιο της Προ-Λογικής σκέψης ξεκινά με την ολοκλήρωση του αισθησιοκινητικού και τελειώνει στην ηλικία των 7 ετών. Σε αυτό το στάδιο αναπτύσσονται η γλώσσα, οι νοητικές αναπαραστάσεις και η αναγνώριση αντικειμένων βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών. Τα παιδιά εκφράζουν μια εγωκεντρική αντίληψη θεωρώντας ότι ευθύνονται για τα καλά και για τα δυσάρεστα που συμβαίνουν τόσο στον εαυτό αλλά και στους γύρω τους. Πιο συγκεκριμένα σε αυτό το στάδιο ξεκινά η τηλεγραφική ομιλία στους 25 μήνες και συντακτικές δομές ενήλικου λόγου στα 3-5 έτη κατανοώντας τα παιδιά σταδιακά πιο αφηρημένες γλωσσικές δομές και έννοιες.
Να τονιστεί ότι σε αυτό το στάδιο παρατηρούνται οι περισσότερες διαταραχές λόγου-ομιλίας. Υπάρχουν διαφυλικές διαφορές όπως ότι τα κορίτσια μιλούν πιο πρόωρα σε σχέση με τα αγόρια συνδυάζοντας τον λόγο με τις χειρονομίες και έχουν καλύτερες επιδόσεις στους γραμματικούς τύπους και γνωρίζουν το διπλάσιο λεξιλόγιο από τα αγόρια. Εγκεφαλικά έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχει πιο μεγάλη δραστηριότητα στις περιοχές μπροκά, βέρνικε και ακρατοειδής έλικα.
γ) Το στάδιο της Συγκεκριμένης λογικής σκέψης ξεκινά με την ολοκλήρωση της προ-λογικής σκέψης και τελειώνει στα 11 έτη. Σε αυτό το στάδιο καταργείται σταδιακά η εγωκεντρική σκέψη και το παιδί εκτιμά το κάθε πρόβλημα ξεχωριστά από πολλές οπτικές γωνίες. Η λογική σκέψη οδεύει σε μια πρώιμη φάση ωρίμανσης. Επιπλέον, καταλαβαίνουν πιο εύκολα τους αριθμούς και παγιώνεται η έννοια της αντιστρέψιμης μεταβολής των αντικειμένων στην αρχική τους θέση ανάλογα με τους παράγοντες του ύψους, βάρους, σχήματος και μεγέθους.
δ) Το στάδιο της Λογικής σκέψης ξεκινά στα 12 έτη και τελειώνει με την λήξη της εφηβείας. Είναι το τελευταίο στάδιο για την παγίωση της λογικής και της αφηρημένης σκέψης και της διεξαγωγής ώριμων συμπερασμάτων. Το παιδί/έφηβος είναι πλέον σε θέση να απαντά με τεκμηριωμένο λόγο σε κρίσιμες ερωτήσεις και διλήμματα. Επενδύουν στην ατομικότητα και την ελευθερία τους, αποδέχονται τους κοινωνικούς κανόνες και απαρτίζουν την δική τους ιδεολογική και κοσμοθεωρητική άποψη.
Μάριος Σεβνταλής Κλινικός Ψυχολόγος
Εκάβης 25 Γαλάτσι
Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2114237240 & 6934614329
