Η νόσος Alzheimer είναι μια προοδευτική νευροεκφυλιστική νόσος η οποία προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα και τις εκτελεστικές λειτουργίες του εγκεφάλου συνήθως σε άτομα τρίτης ηλικίας. Τα συμπτώματα της νόσου ξεκινούν ανυποψίαστα περισσότερο σε άτομα άνω των 65-70 ετών και σπανιότερα πριν από τα 50 έτη. Επιδημιολογικά, η νόσος Azlheimer είναι η πιο πολυσύχναστη μορφή άνοιας σε ποσοστό 60-80%, αγγίζοντας το 11% των ανθρώπων άνω των 65 ετών και σχεδόν το 1/3 του φάσματος άνω των 85.
Η άνοια (“ἀ” στερητικό + “νοῦς” = απώλεια μνήμης) είναι ένας γενικός όρος που χαρακτηρίζει την έκπτωση της εγκεφαλικής δραστηριότητας, τον εκφυλισμό και την θανάτωση νευρώνων και την αποδυνάμωση εγκεφαλικών περιοχών. Η άνοια μπορεί να είναι στάσιμη ή προοδευτική και παρεμβαίνει αρνητικά στην ζωή του ασθενούς. Η νόσος προκαλεί αμνησία, αποπροσανατολισμό, διαταραχές στην αντίληψη και στον λόγο. Συγχρόνως παρατηρούνται έντονες αλλαγές στην σκέψη και την συμπεριφορά (απάθεια, κατάθλιψη, ψευδαισθήσεις, παρανοϊκές ιδέες) και αυτές οι αλλαγές συνεπάγονται ταυτόχρονα με την μείωση των δραστηριοτήτων, την απομόνωση και την ευρύτερη παραμέληση του εαυτού. Τύποι άνοιας είναι η αγγειακή, μετωποκροταφική, ατροφία του φλοιού (PCA) Parkinson, Lewy, Huntington, Creutzfeldt-Jakob και Korsakoff και η πιο συχνή Alzheimer.
Η νόσος Alzheimer διασχίζει πολλές φάσεις και επιφέρει μνημονικά, ψυχολογικά και κινητικά προβλήματα επηρεάζοντας την καθημερινότητα του ασθενούς. Για το Alzheimer δεν υπάρχει πλήρης θεραπεία παρά μόνο η φαρμακευτική αγωγή, οι νευροψυχολογικές ασκήσεις νοητικής ενδυνάμωσης και τα προγράμματα κινησιοθεραπείας, τα οποία αφενός καθυστερούν αποτελεσματικά την εξέλιξη της νόσου και αφ’ ετέρου ενισχύουν την λειτουργικότητα και την αυτονομία του ασθενούς όσο γίνεται περισσότερο δυνατόν.
Πως προκαλείται η νόσος Alzheimer?
A. Η κληρονομική προδιάθεση από συγγενή πρώτου ή δευτέρου βαθμού αποτελεί το πιο πιθανό αίτιο για τους ασθενείς που εμφανίζουν πρόωρη άνοια στα 40-50 έτη. Το γονίδιο απολιποπρωτεΐνης APOE παραλλαγής Ε4 δείχνει να φέρει 2-3 περισσότερες πιθανότητες ενώ η ύπαρξη δύο αντιγράφων από τους δύο γονείς αυξάνει τις πιθανότητες σε 4-8 προκειμένου να αφυπνίσει κάποιος το alzheimer χωρίς βέβαια να προδικάζεται ο φορέας ότι με βεβαιότητα θα νοσήσει. Επίσης, το γονίδιο αμυλοειδούς πρωτεΐνης AP) και πρεζενιλινών 1 και 2 αυξάνουν την παραγωγή της πρωτεΐνης Abeta42 η οποία είναι το κύριο συστατικό των πλακών γεροντικής άνοιας που δημιουργούν ατροφία στον εγκέφαλο.
B. Στους άνω των 60 νοσήσαντες τα γονίδια δεν λαμβάνονται ως παράγοντες αλλά οι βιοχημικοί δείκτες (σακχαρώδης διαβήτης, αυξημένη χοληστερίνη κ.α) και καρδιαγγειακές παθήσεις (στεφανιαία νόσο, υπέρταση κ.α). Το κακό περιβάλλον και η καθιστική ζωή συμβάλλουν μακροπρόθεσμα στην ανάπτυξη της νόσου.
Γ. Οι Νευροϊνιδιακοί σωροί αποτελούνται από την πρωτεΐνη tau που βρίσκεται μέσα στα νευρικά κύτταρα. Ο ρόλος της tau πρωτεΐνης είναι καθοριστικός για την ομαλή λειτουργία των νευρώνων καθώς η δυσλειτουργία της τείνει να καταστρέφει τις συνάψεις οι οποίες είναι οι συνδέσεις που μεταφέρουν τα μηνύματα (σήμα) μεταξύ των νευρικών κυττάρων.
Δ. Το βήτα Αμυλοειδούς είναι ένα εξωκυττάριο πρωτεΐνικό κατάλοιπο και συσσωρεύεται υπό την μορφή συστάδων και δυσκολεύει την επικοινωνία μεταξύ των νευρικών κυττάρων. Η υπερβολική συσσώρευση των καταλοίπων προκαλεί φλεγμονή (τοξική δράση) και κατά σειρά νέκρωση των κυττάρων.
Ε. Τραυματισμοί και κακώσεις στο κεφάλι.
ΣΤ. Οι άνθρωποι με σύνδρομο Down έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν Alzheimer.
Διάγνωση
Τόσο η διάγνωση όσο και η θεραπεία πραγματοποιείται διεπιστημονικά από Νευρολόγο, Ψυχίατρο και Ψυχολόγο. Ο νευρολόγος χορηγεί την αγωγή ανάσχεσης, ο ψυχίατρος ρυθμίσει τις διαταραχές της συμπεριφοράς προκαλούμενες από την νόσο και ο ψυχολόγος ρυθμίζει το οικογενειακό περιβάλλον και ενισχύει τις γνωστικές λειτουργίες μέσα από ασκήσεις νοητικής ενδυνάμωσης καθυστερώντας την εξέλιξη της νόσου.
Πορεία της Νόσου
Το πρώτο σημείο που προσβάλλεται στον εγκέφαλο είναι η περιοχή του ιπποκάμπου. Ο ιππόκαμπος είναι μια δομή καίριας σημασίας για την ομαλή λειτουργία της συνείδησης συνδέοντας την βραχύχρονη και την μακρόχρονη μνήμη. Αυτό το σημείο έχει μια γενικότερη ευαισθησία στον εκφυλισμό και η κυτταρική διάβρωση της περιοχής επιφέρει προβλήματα στην απομνημόνευση, την ανάκληση ονομάτων και πληροφοριών, συμβάντων, τοποθεσιών καθώς και προβλήματα στον προσανατολισμό κ.α. Αργότερα η νόσος εξελίσσεται και στις υπόλοιπες εγκεφαλικές δομές επηρεάζοντας τις εκτελεστικές λειτουργίες όπως τον λόγο, την προσοχή, τον συντονισμό-κίνηση κ.α.
Επίπεδα Alzheimer
ΠροΑνοιακό στάδιο: Το άτομο παρουσιάζει μια ασυνήθιστη ελαφρά αδυναμία συγκέντρωσης και δυσκολίας επίλυσης ζητημάτων της καθημερινότητας που δεν την είχε προηγουμένως.
Αρχικό στάδιο: Η νόσος ξεκινάει αργά με ήπιες επιδράσεις στην μνήμη στις διαστάσεις της απομνημόνευσης και της ανάκλησης. Η ταχύτητα της μάθησης επιβραδύνεται και η ικανότητα συγκέντρωσης διαταράσσεται. Επίσης παρατηρούνται διακυμάνσεις στην συμπεριφορά με συμπτώματα μελαγχολίας, έλλειψης κινήτρου και εσωστρέφειας. Πιο συγκεκριμένα ο άνθρωπος ξεχνά τις υποχρεώσεις της καθημερινότητας, πρόσφατες συνομιλίες και γεγονότα. Η ομιλία του ασθενούς σταδιακά γίνεται πιο αργή και χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να σκεφτεί. Σε αυτό το στάδιο το άτομο έχει συνείδηση ότι ξεχνάει και για τον λόγο αυτό αποφεύγει να αντιμετωπίζει νέες καταστάσεις όπως το να βρεθεί σε ένα μέρος ή να κληθεί να διευθετήσει μια υπόθεση που απαιτεί πνευματική προσπάθεια.
Ανεπτυγμένη Άνοια: Η φάση της ανεπτυγμένης άνοιας αποτελεί το πιο μακροχρόνιο στάδιο της νόσου και διαρκεί για πολλά χρόνια. Με το πέρας των ετών το άτομο ολοένα αδυνατεί να εξυπηρετήσει στις προσωπικές του ανάγκες. Η ικανότητα αναγνώρισης προσώπων γίνεται όλο και πιο αργή, δεν θυμάται με λεπτομέρειες τι έκανε προηγουμένως καθώς αδυνατεί να περιγράψει σημαντικά ορόσημα της ζωής του. Ο λόγος γίνεται πιο αποδιοργανωμένος και υπάρχουν πολλά κενά και παύσεις. Πολλοί από τους ασθενείς θυμώνουν ή απογοητεύονται και χωρίς λόγο δρουν αδικαιολόγητα και παρορμητικά σε καταστάσεις. Για παράδειγμα, πολλοί ασθενείς αρνούνται να κάνουν μπάνιο, να πλυθούν ή να φάνε γενικότερα. Τα συμπεριφορικά γνωρίσματα που συνήθως πρωταγωνιστούν είναι η καχυποψία, εκνευρισμός, απροθυμία, παραισθήσεις & παρακρούσεις, αισθήματα ανησυχίας και ευερεθιστότητα. Η ικανότητα του προσανατολισμού χάνεται, η αίσθηση του χρόνου μειώνεται και ο ομαλός ύπνος διαταράσσεται.
Προχωρημένη Άνοια: Στο προχωρημένο στάδιο της νόσου οι ασθενείς χάνουν οποιαδήποτε επικοινωνία και επαφή με το περιβάλλον και είναι απολύτως εξαρτώμενοι από τους φροντιστές τους. Η επικοινωνία εκ μέρους τους πλέον καθίσταται αδύνατη και περιορίζεται σε απλές λέξεις ή κραυγές, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν περιστασιακά να καταλάβουν τον συνομιλητή τους. Ο έλεγχος των κινήσεων έχει χαθεί και οι βιολογικές ανάγκες δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν, ακόμα παρουσιάζεται αδυναμία και στην κατάποση της τροφής. Τα άτομα δεν θυμούνται πλέον τα οικεία τους πρόσωπα, ούτε και τις πράξεις που έκαναν προηγουμένως. Από τα ψυχικά γνωρίσματα κυριαρχούν η ουδετερότητα, η επιθετικότητα και η απάθεια. Τέλος, η πορεία της νόσου τερματίζεται με την προσβολή των ζωτικών λειτουργιών. Ο θάνατος τις περισσότερες φορές επέρχεται από εξωτερικό παράγοντα όπως έλξη, ή λοίμωξη αναπνευστικού κ.α παρά από την ίδια την νόσο.
Αντιμετώπιση
Θεραπεία που να εξαλείφει την άνοια τύπου Alzheimer και να αποκαθιστά τον εγκέφαλο σε πλήρη λειτουργικότητα μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί. Yπάρχουν όμως τρόποι που καθυστερούν την εξέλιξή της νόσου και ενισχύουν την αυτονομία και την ποιότητα ζωής του ασθενούς.
| Συνέπεια στην φαρμακευτική αγωγή | Ασκήσεις Νοητικής Ενδυνάμωσης |
| Υποστήριξη Φροντιστών | Διατροφή και Φυσική Άσκηση |
Η παρούσα εικόνα ανήκει στην ιστοσελίδα OHSU Brain Institute
Μάριος Σεβνταλής Κλινικός Ψυχολόγος
Εκάβης 25 Γαλάτσι
Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2114237240 & 6934614329