Το φαγητό είναι ανάγκη ζωής και η παρουσία του προσφέρει ικανοποίηση ενώ η απουσία του στεναχώρια και θλίψη. Το στόμα αποτελεί για τον άνθρωπο το πρώτο μέσον εξερεύνησης του κόσμου. Από βρεφικής ηλικίας μέσα από την επαφή-γεύση διαμορφώνονται οι πρώτες νοητικές αναπαραστάσεις για την κατανόηση της πραγματικότητας.
Όλοι μας σχεδόν πόσες φορές μας έχει τύχει να στεναχωρηθούμε και να μην έχουμε όρεξη για φαγητό; Συγχρόνως πόσες φορές μας έχει τύχει να βρισκόμαστε σε συνθήκες πίεσης και να έχουμε όρεξη για άφθονο “ετοιματζίδικο” φαγητό; Και τα δύο φαινόμενα εις έναν βαθμό αποτελούν φυσιολογικές αντιδράσεις της συμπεριφοράς αλλά όταν διαρκέσουν σε βάθος χρόνου προκύπτουν αρνητικά πράγματα στον οργανισμό.
Οι διατροφικές διαταραχές είναι πολυσύχναστες στον αστικό κόσμο ο οποίος παρέχει καθιστική ζωή και προσφέρει πληθώρα αγαθών. Πιο ευάλωτοι είναι οι έφηβοι με τις κοπέλες να είναι πιο επιρρεπείς στην νευρογενή ανορεξία και στην βουλιμία. Να τονιστεί ότι τα αγόρια κατά την ανάπτυξη τους δηλώνουν μεγαλύτερη ευαισθησία στις νευρωσικές και νευροαναπτυξιακές διαταραχές σε σχέση με τα κορίτσια που είναι πιο ευάλωτες στις διαταραχές διάθεσης. Αυτό προκύπτει επειδή η γυναίκα σε αντίθεση με τον άνδρα έχει πιο ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη γιατί προορίζεται να φέρει στον κόσμο παιδί, επομένως από την φύση της αντιδρά και πιο περισσότερο συναισθηματικά.
Οι κύριες αιτίες έναρξης των διατροφικών διαταραχών προκύπτουν από:
1) Κουλτούρα και social media μέσα από εξαντλητικές δίαιτες για να μοιάσω στο πρότυπο με στόχο να γίνω όμορφος/η για να ελκύω την προσοχή και την αναγνώριση από την εικόνα σώματος.
2) Η κατάκριση από γονείς και συνομηλίκους δημιουργεί στην εφηβεία προβλήματα στην εικόνα σώματος και στην αντίληψη του εαυτού. Ο έφηβος/η υιοθετεί αμφιβολίες για την αυτοεκτίμηση και την σεξουαλικότητα του.
3) Ψυχολογικοί Συναισθηματικοί παράγοντες: Άγχος-Στρες, Κατάθλιψη & Πένθος, Απόρριψη – ερωτική απογοήτευση.
4) Εθισμός σε βιντεοπαιχνίδια και στο διαδίκτυο.
Νευρογενής ανορεξία
Η νευρογενής ανορεξία χαρακτηρίζεται μια μακρόχρονη περίοδος στην οποία το άτομο σε σύντομο (μέσα σε 3ς μήνες) ή μακρόχρονο διάστημα (1-2 έτη) χάνει μεγάλη ποσότητα βάρους και αδυνατεί να την ανακτήσει. Χωρίζεται στον ανορεκτικό τύπο ο οποίος δεν αισθάνεται την ανάγκη για τροφή αλλά και στον ανορεκτικό καθαρτικό τύπο όπου υπάρχει ανάγκη για φαγητό αλλά για ψυχολογικούς παράγοντες δεν θέλει πέραν από τη γεύση να το δεχτεί στο σώμα του εξουδετερώνοντας τις τύψεις του με χρήση καθαρτικών.
Ο ανορεκτικός θεωρεί ότι το να εισπράττεις είτε συναίσθημα είτε τροφή είναι κάτι κακό. Στον ψυχισμό συνήθως επικρατεί ο μηχανισμός άμυνας της διχοτόμησης (splitting) που επιτρέπει στα άτομα να διατηρούν αντιφατικές στάσεις απέναντι στον εαυτό τους, στα αντικειμένων και στους άλλους, με όρους αντιθέτων, είτε ως καλό (εξιδανίκευση), είτε ως κακό (υποβάθμιση). Με λίγα λόγια δεν υπάρχει συμβιβαστική λύση διότι είτε καλή, είτε κακή θα είναι η εικόνα σώματος.
Συνήθως στα ανορεκτικά άτομα επικρατεί άγχος, αδυναμία ανάληψης ρόλου και σε κάποιες περιπτώσεις και κρυφή ομοφυλοφιλία που διεγείρει τις ενδόψυχες συγκρούσεις. Τα άτομα θεωρούν ότι η εικόνα σώματος ευθύνεται για τις διαπροσωπικές τους αποτυχίες αλλά και να μην ευθύνεται τα άτομα τείνουν να υιοθετούν μια αυτοτιμωρητική διάθεση κατά του εαυτού διότι κάποτε υποχωρούσαν στις προκλήσεις και δεν εξωτερίκευαν τον θυμό τους. Εξάλλου δεν είναι και λίγοι οι άνθρωποι που ύστερα από μια ερωτική απογοήτευση αλλάζουν ακόμα και την διατροφή τους (πχ στροφή προς την χορτοφαγία), τον ρουχισμό τους κ.α. Με αυτό τον εσφαλμένο τρόπο μετατοπίζεται και εξουδετερώνεται η απογοήτευση.
Βουλιμία
Η βουλιμία είναι μια κατάσταση που επί της οποίας χαρακτηρίζεται από πολλά επεισόδια υπερφαγίας που υπερβαίνουν συνήθως το διάστημα των 20 εβδομάδων με αποτέλεσμα την σημαντική αύξηση βάρους και την αλλαγή της εικόνας του σώματος.
Τα άτομα δυσφορούν για την κατάσταση τους αλλά η όρεξη για άφθονο φαγητό δεν διακόπτεται. Η αύξηση της μάζας σώματος οδηγεί σε παχυσαρκία, καρδιολογικές, νεφρολογικές, ορθοπεδικές και ογκολογικές παθήσεις. Μειώνεται η αυτοεκτίμηση, η σεξουαλική απόδοση, αυξάνεται η κατάθλιψη και το κοινωνικό στίγμα. Τα άτομα με την απόλαυση του φαγητού αντικαθιστούν τις απωθημένες παρορμήσεις τους και πολεμούν την στεναχώρια τους που μπορεί να μην οφείλεται αποκλειστικά σε επίκαιρο γεγονός. Ο κλασικός βουλιμικός χαρακτηρίζεται σαν αγχώδης, ενοχικός και εσωστρεφής χαρακτήρας. Πολλοί βουλιμικοί άνθρωποι για να αποφύγουν την κατάθλιψη πασχίζουν να διατηρήσουν το βάρος του σε φυσιολογικά επίπεδα είτε με την φυσική άσκηση είτε με την χρήση καθαρτικών.
Θεραπεία & Αντιμετώπιση
Για την αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών ο ψυχολόγος πρέπει να προσδιορίσει τα αίτια (οι «ρίζες») που ερεθίζουν και διαιωνίζουν τις ανορεκτικές και βουλιμικές συμπεριφορές.
Α) Μείωση του άγχους, αντιμετώπιση της κατάθλιψης και των αυτοτιμωρητικών συμπεριφορών.
Β) Αναδόμηση εικόνας του εαυτού και ενίσχυση αυτοεκτίμησης.
Γ) Αντιμετώπιση-διαχείριση κρίσιμων κοινωνικών θεμάτων «ταμπού» που βάζουν το άτομο σε ανορεκτικές τάσεις.
Δ) Έλεγχος παρορμήσεων και όρια για τους βουλιμικούς.
Ε) Τόσο οι ανορεκτικοί, όσο και οι βουλιμικοί πρέπει να ακολουθήσουν πρόγραμμα σίτισης (να τρως για να ζεις και όχι να ζεις για να τρως) με την κατανομή γευμάτων που ορίζουν την ποιότητα και την ποσότητα τροφής (η παράλληλη βοήθεια διατροφολόγου είναι απαραίτητη).
ΣΤ) Εκμάθηση μη δυσλειτουργικών τρόπων συμπεριφοράς και εναλλακτικών σκέψεων αντιμετώπισης προβλημάτων (η φυγή στο φαγητό δεν είναι λύση και ούτε η στέρηση του δεν σε κάνει καλύτερο άνθρωπο).
Ζ) Ενίσχυση αυτονομίας (να ζεις δίχως την ανάγκη και την αποδοχή των άλλων).
Η) Δημιουργία υποστηρικτικού δικτύου και θετικού κλίματος με έκκληση στον σύντροφο και στην οικογένεια. Η διερεύνηση στην οικογένεια είναι απαραίτητη διότι μπορεί να υπάρχουν άλυτες σχέσεις και συγκρούσεις με μέλη που πιθανόν να ενισχύουν τις ανορεκτικές & βουλιμικές συμπεριφορές.
Μάριος Σεβνταλής Κλινικός Ψυχολόγος
Εκάβης 25 Γαλάτσι
Τηλέφωνα επικοινωνίας 2114237240 & 6934614329