Η ΔΕΠ-Υ (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας) είναι μια δια βίου ψυχική πάθηση, η οποία ανήκει στο φάσμα των νευροαναπτυξιακών διαταραχών με κυρίαρχα συμπεριφορικά συμπτώματα την ελλειμματική προσοχή, την παρορμητικότητα και την υπερκινητικότητα με έναρξη στην παιδική ηλικία. Υπολογίζεται ότι το 3-5% των παιδιών εμφανίζουν σε κάποια μορφή την ΔΕΠ-Υ με υψηλότερα ποσοστά σε αναλογία 3 προς 1 στα αγόρια σε αντίθεση με τα κορίτσια 9 προς 1. Η ΔΕΠ-Υ συνδέεται με μαθησιακές δυσκολίες, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές διάθεσης και προσωπικότητας. Σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η επιθετικότητα που συνήθως εξελίσσεται σε διαταραχή αγωγής, αντικοινωνική και εναντιωματική προκλητική. Καθίσταται αναγκαία η έγκαιρη αναγνώριση και παρέμβαση των γονέων.
Για την ανάπτυξη της ΔΕΠ-Υ δεν οφείλεται κανένας εξωγενής παράγοντας από τις συνθήκες ζωής και το περιβάλλον του ατόμου, αλλά ούτε και το ίδιο το άτομο. Υπάρχουν απόψεις που υποστηρίζουν ότι η κληρονομικότητα ευθύνεται κατά 76% των περιπτώσεων. Επίσης υποστηρίζεται ότι οι νευροδιαβιβαστές ντοπαμίνη και νοραδρεναλίνη φαίνεται να αναστέλλουν την λειτουργία των άλλων νευροδιαβιβαστών εμποδίζοντας την ωρίμανση και την κανονική λειτουργία των περιοχών του πρόσθιου εγκεφάλου στο φάσμα της ανάπτυξης.
Τα πρώιμα σημάδια της ΔΕΠ-Υ εμφανίζονται στη βρεφική ηλικία, όπως το απροσδιόριστο πολύ έντονο κλάμα και ο ανήσυχος ύπνος. Τις περισσότερες φορές μένουν απαρατήρητα από τους γονείς θεωρώντας τα ως φυσιολογικές αντιδράσεις του παιδιού. Η περίοδος κορύφωσης των χαρακτηριστικών παρατηρείται στην σχολική ηλικία και την εφηβεία, με το 23-50% των εφήβων να παρουσιάζουν διαταραχή αγωγής οδηγούμενοι σε παραβατικές και πράξεις. Λόγω της παρορμητικότητας πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ δέχονται την τιμωρία από τους μεγαλύτερούς και την απομόνωση από τους συνομηλίκους. Αυτό το γεγονός τα καθιστά ευάλωτα ως προς την σωστή δόμηση της προσωπικής ταυτότητας και αυτοεκτίμησης καθώς είναι επιρρεπή στην εκδήλωση συναισθηματικών διαταραχών.
Η ΔΕΠ-Υ από την φύση της επιφέρει πολλές δυσκολίες στην ενήλικη ζωή ενός ατόμου, του αναπτύσσει δυσκολία στην προσαρμογή αδυνατώντας να φέρει εις πέρας τις εργασιακές του και κοινωνικές του δραστηριότητες. Τα χαρακτηριστικά της δεν είναι τόσο έντονα όσο στην εφηβεία και πολλές φορές περιορίζονται στο επίπεδο της σκέψης. Το άτομο είναι νευρωτικό και βιώνει ένα διάχυτο κοκτέιλ συναισθημάτων μη αφήνοντας τον να επικεντρωθεί για να φέρει εις πέρας ένα έργο. Λόγω του απροσδιόριστου αυξημένου στρες πολλοί άνθρωποι με ΔΕΠ-Υ αναπτύσσουν και άλλες ψυχοπαθολογικές διαταραχές. Στις ήπιες περιπτώσεις η ΔΕΠ-Υ υποχωρεί από μόνη της και το άτομο μπορεί να διαχειριστεί τον εαυτό του και να ζήσει δίχως βοήθεια ανεξάρτητο.
ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ
Η ΔΕΠ-Υ έχει απασχολήσει έντονα τις τελευταίες δεκαετία την ψυχιατρική κοινότητα και ακόμα πέρα από τον τιτάνιο όγκο πληροφοριών εκλείπουν πολλά στοιχεία σχετικά με την ακριβή φύση της διαταραχής. Ακόμα, υπάρχει ασυμφωνία στα διαγνωστικά εγχειρίδια για το ακριβές όνομά της. Στο DSM-5 ονομάζεται Διαταραχή Ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικ΄ότητας ενώ στο ICD-10 F90 χωρίζεται στις διαταραχές υπερκινητικού τύπου και διαταραχή της δραστηριότητας και της προσοχής.
Κατά DMS-5 ΄πρέπει να πληρούνται σε διάστημα 6 ή περισσότερων μηνών έξι ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα και για εφήβους και ενήλικες 7 και άνω πέντε ή περισσότερα στο κριτήριο της απροσεξίας ενώ στο κριτήριο της υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον 6 η περισσότερα σε διάστημα ή 6 περισσότερων μηνών και για τους έφηβους και ενήλικες 17 και άνω τουλάχιστον 5 και περισσότερα. Η αξιολόγηση γίνεται από ΨΥΧΟΛΟΓΟ-ΨΥΧΙΑΤΡΟ μέσω στοχευμένων ερωτήσεων και ψυχομετρικών τεστ.
Διάσταση της Απροσεξίας
Συχνά αποτυγχάνει να επικεντρώσει την προσοχή σε λεπτομέρειες και κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες, τη δουλειά ή άλλες δραστηριότητες.
Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε δουλειές ή δραστηριότητες παιχνιδιού έχει δυσκολία να παραμείνει συγκεντρωμένος κατά τη διάρκεια ομιλιών, συζητήσεων, ή μακράς ανάγνωσης.
Συχνά φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος.
Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει.
Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες.
Συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή είναι απρόθυμος να εμπλακεί σε δουλειές που απαιτούν αδιάπτωτη πνευματική προσπάθεια.
Συχνά χάνει σημαντικά αντικείμενα απαραίτητα για δουλειές.
Συχνά η προσοχή διασπάται εύκολα από τα εξωτερικά ερεθίσματα, για τους ενήλικες περιλαμβάνονται οι άσχετες σκέψεις.
Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες, πχ πληρωμή λογαριασμών, ραντεβού, να πάει στη δουλειά του.
Στην διάσταση της Υπερκινητικότητας και Παρορμητικότητας
Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια ή τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση.
Συχνά αφήνει τη θέση του σε περιστάσεις στις οποίες αναμένεται ότι θα παραμείνει καθισμένος.
Συχνά τρέχει εδώ και εκεί και σκαρφαλώνει, σε περιστάσεις οι οποίες δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες, για τους ενήλικες περιορίζεται στο αίσθημα της ανησυχίας.
Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει σε δραστηριότητες ελεύθερο χρόνου ήρεμα.
Συχνά είναι διαρκώς σε κίνηση και ενεργεί σαν να κινείται με μηχανή.
Συχνά ομιλεί υπερβολικά.
Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του.
Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί με την παρουσία του τους άλλους. Για τους ενήλικες μπορεί να επέμβει κάπου ή να αναλάβει αυτό που κάνουν οι άλλοι.
Ο ΔΕΠ-Υ στην ενήλικη ζωή / Κλινική εικόνα
Οι προβληματικές συμπεριφορές της ΔΕΠ-Υ συνεχίζουν να εμφανίζονται στην ενήλικη ζωή με ήπια χαρακτηριστικά σε ποσοστό 50-80% επιτρέποντας στο άτομο να είναι παραγωγικό, φυσιολογικό και λειτουργικό αλλά υπάρχει και ένα 15% των οποίων να διατηρεί πλήρη ένταση στο σύνδρομο. Σύμφωνα με το DSM υπολογίζεται ότι το 4-5% των ενηλίκων εμφανίζει συμπεριφορές ΔΕΠ-Υ σε διάφορες αγχωτικές διαστάσεις καθιστώντας πιο δύσκολη την ακριβή διάγνωση.
Η διάσπαση προσοχής μπορεί να γίνει αντιληπτή από την διαρκή αφηρημάδα, την συστηματική ακύρωση συναντήσεων και την ασυνέπεια να παρουσιαστεί το άτομο κάπου στην ώρα του. Τα άτομα συνήθως όταν τους μιλάει κάποιος φαίνονται σαν να μην ακούνε, ούτε να προσέχουν τον συνομιλητή τους και σε περίπτωση που επιτευχθεί διάλογος αλλάζουν συνεχώς το επίκεντρο συζήτησης και τέλος δεν θυμούνται καν τι είχε ειπωθεί (ανία). Τα σοβαρά ελλείμματα στην επικοινωνία κάνουν τους άλλους να τους εγκαταλείπουν.
Το χαρακτηριστικό της υπερκινητικότητας υπάρχει υπό τη μορφή ενός εσωτερικού αισθήματος ανησυχίας και αδυναμίας να ηρεμήσουν και να περάσουν λίγο χρόνο μόνοι τους. Τέτοια άτομα συνηθίζουν να μιλάνε αρκετά, να πετάγονται στον λόγο του άλλου και να περιμένουν με ανυπομονησία να τελειώσει ο συνομιλητής τους για να μιλήσουν. Εξαιτίας της υπερκινητικής τους φύσης παρατηρείται να κουνούν συνέχεια τα χέρια, τα πόδια και διαρκώς να αλλάζουν την στάση του σώματός τους. Επιπλέον, αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον ύπνο, οδηγούν γρήγορα και απεχθάνονται την αναμονή. Σε επίπεδο συνείδησης κατακλύζονται από έμμονες σκέψεις και άλυτους προβληματισμούς.
Στην παρορμητικότητα παρατηρείται διαρκής αστάθεια στις διαπροσωπικές και φιλικές σχέσεις λόγω αδυναμίας διατήρησής τους. Τα άτομα εξαιτίας του αυξημένου άγχους αντιμετωπίζουν προβλήματα με την αυτοεκτίμηση και την διάθεσή τους και για να το εξουδετερώσουν είναι επιρρεπείς σε κάθε μορφή εθισμού (ουσίες, αλκοόλ τζόγος) και απόλαυσης. Η αδυναμία αυτοελέγχου τους κάνουν να αλλάζουν συχνά εργασιακό περιβάλλον και να εμπλέκονται εύκολα σε καυγάδες ενώ η αναστολή συναισθηματικών αντιδράσεων και επιθυμιών τους οδηγεί σε ξαφνικές εκρήξεις θυμού και υπερβολική δαπάνη χρημάτων.
Τα άτομα με βαριά χαρακτηριστικά ΔΕΠ-Υ έχουν ανάγκη για μια μόνιμη ένταση, κάνουν συχνά συναισθηματικές εξάρσεις και γίνονται απρεπείς (αν και τις περισσότερες φορές το κάνουν χωρίς πρόθεση). Οι μετά των 30 αδυνατούν δίχως βοήθεια να σταθεροποιήσουν την ζωή τους.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ:
Στις βαριές περιπτώσεις ο συνδυασμός φαρμακοθεραπείας με ψυχοθεραπείας είναι ιδανικός. Τίθεται το ερώτημα για πόσο καιρό είναι διατεθειμένος ο ασθενής να λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή; Επίσης, στις περιπτώσεις με ΔΕΠ-Υ είναι αρκετά εύκολο να εγκαταλειφθεί η θεραπεία μόλις δει το άτομο μικρή βελτίωση. Μια επιτυχημένη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση θα οδηγήσει στην ανακούφιση από το άγχος και την σωστή ρύθμιση της καθημερινότητας του θεραπευομένου.
Μάριος Σεβνταλής Κλινικός Ψυχολόγος
Εκάβης 25 Γαλάτσι
Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2114237240 & 6934614329
