Τα μυοσπάσματα είναι μια κληρονομήσιμη νευροαναπτυξιακή διαταραχή και όχι ψυχική ασθένεια με έναρξη στην παιδική ηλικία μεταξύ 4-9 ετών και είναι συχνότερη στα αγόρια. Υπολογίζεται ότι το 5% των παιδιών εμφανίζουν συμπτώματα τικ σε εναλλασσόμενες περιόδους μεταξύ έξαρσης και ύφεσης. Ως μυοσπάσματα μπορεί να θεωρηθούν οι ακούσιες και εν μέρη οι εκούσιες επαναλαμβανόμενες κινήσεις που δεν εξυπηρετούν κανέναν σκοπό. Η διάρκεια τους εντείνεται σε καταστάσεις αυξημένης ψυχοκινητικής πίεσης και μπορούν να ξεπεράσουν τους 100 σπασμούς το λεπτό. Τα μυοσπάσματα-τικ χωρίζονται σε απλά κινητικά, σύνθετα κινητικά, απλά φωνητικά και σύνθετα φωνητικά. Στις περισσότερες περιπτώσεις απασχολούν το άτομο για μικρό χρονικό διάστημα και υποχωρούν κατά τη λήξη της εφηβείας. Στις βαριές περιπτώσεις οι πάσχοντες έρχονται αντιμέτωποι με το σύνδρομο Tourette F.94 όπου οι μυοσπασμοί συνεχίζουν ακόμα και στην ενήλικη ζωή, αυτό όμως δεν τους εμποδίζει να εξελιχτούν φυσιολογικά αλλά σε αρκετές περιπτώσεις τα άτομα αντιμετωπίζουν προβλήματα με την διάθεση και την αυτοεκτίμησή τους.
Η αιτιολογία των μυοσπασμάτων βρίσκεται ακόμα στο πλαίσιο της έρευνας. Μεταξύ των πολλών απόψεων η πιο επικρατέστερη υποστηρίζει ότι υπάρχει πρόβλημα στο σύστημα των βασικών γαγγλίων τα οποία είναι υπεύθυνα για τον έλεγχο της κίνησης. Σύμφωνα με αυτή τη προσέγγιση η λειτουργία των γαγγλίων είναι να αναστέλλει τους νευρώνες στον θάλαμο και να τους εμποδίζει στο να στέλνουν ανεπιθύμητα κινητικά σήματα στον φλοιό. Με αυτή την προοπτική πιστεύεται ότι οι ανασταλτικοί μηχανισμοί μπορεί να αποτυγχάνουν στο να μη εμποδίζουν τα ανεπιθύμητα κινητικά σήματα προς τον φλοιό προκαλώντας την ανεπιθύμητη εκτέλεση μιας κινητικής πράξης, όπως αυτή των τικ. Έτσι, οι πάσχοντες με σύνδρομο tourette και λοιπών μυοσπασματικών εκδηλώσεων βιώνουν έναν προβληματικό συνδυασμό υψηλής κινητικότητας που δημιουργεί μια συνήθεια στα επαναλαμβανόμενα πρότυπα συμπεριφοράς που αν τα βασικά γάγγλια έκαναν σωστά τη δουλειά τους τότε θα εμπόδιζαν την εκδήλωση τους.
Τα τικ από τη φύση τους μπορεί να κατασταλούν συνειδητά, να παρουσιάζουν υφέσεις και εξάρσεις καθώς και να αλλάζουν μυϊκή ομάδα εκδήλωσης στο πέρας του χρόνου (πχ από τα μάτια στα δάκτυλα ή στους ώμους). Η συννοσηρότητα των μυοσπασματικών διαταραχών εμφανίζεται σε υψηλά ποσοστά 20-60% σε ιδεοψυχαναγκαστικούς ασθενείς και σε 20-50% σε παιδιά με διαταραχή ΔΕΠΥ. Να τονιστεί ότι στους ιδεοψυχαναγκαστικούς οι μυοσπασμωδικές κινήσεις περιορίζονται στο αντικείμενο που προκαλεί τους καταναγκασμούς. Επίσης, συχνά η διάγνωση υφίσταται δύσκολη διότι πολλές στερεοτυπικές επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές εκδηλώνονται από άτομα που ανήκουν στο φάσμα της ΔΑΦ και της νοητικής στέρησης.
Τα τικ, οι μυοσπασμοί χωρίζονται σε:
Απλά κινητικά: Είναι επαναλαμβανόμενες κινήσεις και συνήθως εκδηλώνονται σε μια μυϊκή ομάδα όπως για παράδειγμα το ανοιγοκλείσιμο των ματιών, το ανασήκωμα φρυδιών, το τίναγμα κεφαλιού, το τέντωμα λαιμού, ανασήκωμα ώμων, το σούφρωμα χειλιών και οι γκριμάτσες.
Σύνθετα κινητικά: Είναι αυτά που εκφράζονται από δύο ή περισσότερες μυϊκές ομάδες. Πιο συγκεκριμένα είναι το αναπήδημα, το αγγίγματα σε αντικείμενα ή σε άλλα άτομα, το τράβηγμα ρούχων, το δάγκωμα και το τσίμπημα των χεριών.
Απλά φωνητικά. Ήχοι προερχόμενοι από ξερόβηχα, ρουφήγματα μύτης, αναστεναγμοί, καθάρισμα λαιμού, μουρμουρητό και ρουθούνιασμα.
Σύνθετα φωνητικά: Φωνές, ήχοι ζώων, ηχολαλία, παλιλαλία, κοπρολαλία και άσχετες λέξεις ή φράσεις.
*Να σημειωθεί ότι η κοπρολαλία εμφανίζεται συχνά
Βαρύτητατων μυοσπασματικών διαταραχών
1 . Παροδική διαταραχή. Όχι μεγαλύτερη των 12 μηνών.
2. Σύνδρομο Tourette όταν οι μυοσπασμοί ξεπερνούν σε διάρκεια το ένα έτος.
Οι διαταραχές μυοσπασμάτων-tourette συχνά τελειώνουν κατά τη λήξη της εφηβείας αλλά ένα σημαντικό ποσοστό των παιδιών διατηρούν αρκετά τικ (συνήθως στη περιοχή του προσώπου) που εμφανίζονται ανά τακτικές χρονικές περιόδους στην ενήλικη ζωή. Ο ειδικός καλείται να κατανοήσει και να χαρτογραφήσει τη φύση των μυοσπασματικών εκδηλώσεων εντοπίζοντας τις ψυχολογικές συνθήκες στις οποίες μπορεί να εκφραστούν. Ο εντοπισμός των ψυχολογικών καταστάσεων μπορεί να σηματοδοτήσει τη χρυσή οδό για μια επιτυχημένη παρέμβαση και παράλληλα τον κατευνασμό των συμπτωμάτων. Επίσης, ο ειδικός οφείλει να δώσει βαρύτητα για το πως το άτομο αντιλαμβάνεται και βιώνει τα τικ του καθώς και ποια είναι η ψυχική αξία που έχει δώσει σε αυτά. Διότι είναι αρκετά εύκολο ο ενήλικας πάσχοντας να προβεί σε ενέργειες σύγκρισης του εαυτού με τους άλλους, να θεωρεί εν μέρη τον εαυτό μου μη κοινωνικά αποδεκτό εξαιτίας των τικ και συνάμα να κλονίζεται η αυτοπεποίθηση, η εκφραστικότητα και η λειτουργικότητα του. Τέλος, στο πλαίσιο της ψυχοθεραπευτικής σκέψης τα τικ ενδέχεται να αποτελούν το εκφραστικό μέρος της άλυτης νεύρωσης που χαρακτηρίζει το άτομο, κοινώς είναι κάτι σαν μια ενέργεια εξουδετέρωσης του άγχους για να διατηρηθεί η ψυχική ομοιόσταση. Επομένως, για τη μελέτη και αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων είναι απαραίτητη η διεπιστημονική προσέγγιση.
Η ποιότητα των σχέσεων μεταξύ των γονιών εσωτερικεύεται στα παιδιά και όταν αυτά μεγαλώσουν και συνάψουν δικές τους διαπροσωπικές σχέσεις καθρεπτίζουν τα εσωτερικευμένα διεγερτικά και απορριπτικά πρότυπα και απωθημένα στο πρόσωπο του μελλοντικού συντρόφου (Scharff & Scharff, 1987).
Ο Kernberg 1992 μελέτησε την αγάπη σαν συναισθηματικό φαινόμενο και την ξεχώρισε σε τέσσερις τύπους στα πλαίσια των συντροφικών σχέσεων: 1) Φυσιολογική αγάπη: Η επιθυμία των συντρόφων για αγάπη είναι σημαντική και επιβιώνει από τις διαφωνίες και τσακωμούς. 2) Παθολογική αγάπη: Η αγάπη δεν επιβιώνει από τις συγκρούσεις. Τα τραύματα και τα δυσλειτουργικά πρότυπα του κάθε ενός προβάλλονται στον άλλον. Οι καυγάδες και η επιθετικότητα κυριαρχούν στο ζεύγος. 3) Διαστροφική αγάπη: Η αγάπη έχει ταυτιστεί με την επιθυμία και την διέγερση. Τα άτομα αντιπαθούν την οικειότητα και αναζητούν υποκατάστατο της. Δεν έχουν αποσαφηνίσει τι είναι καλό και κακό και την κρατούν μακριά τους διότι είναι συνδεδεμένη με προηγούμενες ερωτικές απορρίψεις. 4) Ώριμη αγάπη: Επικρατεί σε βάθος χρόνου και προάγει την αμοιβαία συνεργασία και την επιθυμία για επαφή μεταξύ των συντρόφων.
Το ναρκισσιστικό-μεθοριακό ζεύγος βρίσκεται στην κατάσταση της διαστροφικής αγάπης. Στον νάρκισσο επικρατούν νοητικά μοτίβα μεγαλομανίας, κυριότητας, σημαντικότητας και επιτυχίας. Είναι σταθερός χαρακτήρας και στις σχέσεις δεν μπορεί να κατανοήσει την αλληλεξάρτηση.
Αυτός ο τύπος προσωπικότητας χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες: Α) Ο Καλός Νάρκισσος = Είναι αυτός που έχει λάβει αγάπη και θέλει να τον κοιτάς λατρευτικά όπως τον κοιτούσε η μητέρα του. Αν δεν του δώσεις κατάλληλη προσοχή γίνεται επιθετικός και αποχωρεί. Δηλώνει πάντοτε πρόθυμος για να βοηθήσει σε όποια δυσκολία αρκεί να αναλάβει αναγνώριση και επιβράβευση που για αυτόν είναι η ανταμοιβή του.
Β) Ο Κακός/Αντικοινωνικός Νάρκισσος = Είναι αυτός που μεγάλωσε σε κακουχίες και έχει στερηθεί αγάπης, προσοχής ή αυτός που μεγάλωσε χωρίς όρια. Έχει φθόνο (σε κοιτάζει με κακό μάτι), είναι ανταγωνιστικός και επιδιώκει την νίκη με κάθε τρόπο. Γίνεται βίαιος και παρορμητικός και δεν είναι συνεργάσιμος καθώς παρεμποδίζει τον άλλον από την επιτυχία. Συνηθίζει να χειραγωγεί τους άλλους θεωρώντας τους κατώτερους του.
Ο μεθοριακός τύπος είναι εξαρτητικός και ασταθής χαρακτήρας, δυσκολεύεται να αυτονομηθεί, αισθάνεται μειονεκτικά και ψυχικά κενός. Στην παιδική ηλικία είχε μια μητέρα που από τη μια κολλούσε συναισθηματικά πάνω του και την άλλη τον απέρριπτε κάνοντας το παιδί να μην αντιλαμβάνεται σωστά τις συμπεριφορές του αποχωρισμού και της εξιδανίκευσης.
Στις διαπροσωπικές σχέσεις συνήθως η μεθοριακή προσωπικότητα ταιριάζει με τον νάρκισσο. Διότι ο μεθοριακός προσφέρει την εξιδανίκευση που έχει ανάγκη ο νάρκισσος και αυτός από την μεριά του ανταποδίδει με προσωρινή αγάπη και ασφάλεια που την έχει ανάγκη ο μεθοριακός.
Στην αρχή της σχέσης περνούν μια περίοδο ευημερίας και μόλις υποχωρήσει ο ενθουσιασμός προκύπτουν σοβαρές διαφωνίες. Ο ένας νιώθει θύμα του άλλου και ανταλλάζουν φταιξίματα μεταξύ τους. Η σχέση τους είναι επιφανειακή και κανείς από τους δύο δεν επιχειρεί να κάνει σοβαρή συναισθηματική επένδυση διότι φοβούνται την ματαίωση. Αυτό που τους κάνει να είναι μαζί είναι η ανάγκη του καθρεφτίσματος όπου ο κάθε ένας λαμβάνει αναγνώριση από τον άλλον με διαφορετικό τρόπο.
Στον οριακό κυριαρχεί ο φόβος εγκατάλειψης γιαυτό γίνεται εξαρτητικός και απαιτητικός. Οι απαιτήσεις πλήττουν τον νάρκισσο και αυτός από την μεριά του απομακρύνεται. Τότε, ο οριακός βιώνει την απομάκρυνση και αντιδρά με απειλές και κατάθλιψη. Αναγκάζεται να καταπιέσει τον εαυτό του και να υποδυθεί τον καλό προσελκύοντας τον νάρκισσο. Ο νάρκισσος δεν μπορεί από την φύση του να ανταποδώσει συναισθηματικά πλήρως με αποτέλεσμα ο οριακός να βιώνει εκ νέου εγκατάλειψη.
Αυτός ο φαύλος κύκλος επαναλαμβάνεται σε αυτό το πρότυπο σχέσης. Ο νάρκισσος παρουσιάζεται ως ο λογικός της υπόθεσης ενώ ο οριακός ως ο υπερομαντιστής και αρνητικός.
Μερικά πράγματα που πρέπει να εστιάσει ο Ψυχολόγος:
A) Εστιάζει στην ενδοψυχική πραγματικότητα του κάθε συντρόφου B) Σταθεροποιεί την λειτουργικότητα του ζευγαριού Γ) Εξετάζει την επίδραση που έχει ο οικογενειακός και κοινωνικός περίγυρος στο ζευγάρι Δ) Ιεραρχεί τις ανάγκες και ρεαλιστικοποιεί τις προσδοκίες που έχει ο ένας σύντροφος για τον άλλον. E) Δημιουργία κλίματος αλληλοϋποστήριξης των συντρόφων στις κακουχίες και κινήτρου για την ανάπτυξη της σχέσης.
Οι μηχανισμοί άμυνας είναι μια ασυνείδητη διεργασία που ανακουφίζει την ενδοψυχική σύγκρουση και διακόπτει το άγχος που προέρχεται από τις ανικανοποίητες ενορμήσεις, τις τραυματικές εμπειρίες και τα ένστικτα. Τα αμυντικά σχήματα διαμορφώνονται στα πρώτα χρόνια της ζωής για να προσαρμόσουν το βρέφος στο περιβάλλον και να το προστατέψουν από τον φόβο, την τιμωρία και την αποδιοργανωμένη συμπεριφορά. Όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος οι άμυνες ωριμάζουν και επιστρατεύονται για τη διαχείριση και την αποτροπή δυσάρεστων σκέψεων και συμπεριφορών. Ο αμυντικός τρόπος που θα εκδηλώσει το άτομο για να διαχειριστεί μια κατάσταση αντιπροσωπεύει βασικές πτυχές στον τρόπο σκέψης, ερμηνείας και αντίληψης του εαυτού και του περιβάλλοντος.
Οι μηχανισμοί άμυνας του Εγώ αρχικά παρατηρήθηκαν από τον Φρόυντ, αργότερα τεκμηριώθηκαν από τη κόρη του Άννα και ταξινομήθηκαν από τον George Eman Valliant. Η κλασική ψυχανάλυση υποστηρίζει ότι η προσωπικότητα αποτελείται από τρία μέρη, το Εκείνο, όπου σε αυτό εδράζονται όλα ένστικτα και οι απολαύσεις, το Υπέρ Εγώ, το οποίο λειτουργεί σύμφωνα με τις ηθικές και κοινωνικές επιταγές και το Εγώ που προσπαθεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο. Το Εγώ αποτελεί το πιο λειτουργικό μέρος της προσωπικότητας και μας βοηθάει να ξεχωρίζουμε και να κατανοούμε τις σκέψεις μας και να λαμβάνουμε σωστές αποφάσεις. Όταν το Εγώ είναι λάθος δομημένο και οι μηχανισμοί εμφανίζονται σε μεγάλη συχνότητα τότε το άτομο παράγει νευρώσεις, άγχος και φοβίες. Οι μηχανισμοί από τη φύση τους είναι ασυνείδητοι και έχουν τη δυνατότητα να διευθετούν ένστικτα καθώς είναι διακριτοί, αναστρέψιμοι, προσαρμοστικοί και παθολογικοί.
Στους περισσότερους ανθρώπους με το πέρας των ετών οι μηχανισμοί ωριμάζουν γίνονται παραγωγικοί διατηρώντας την ακεραιότητα του Εγώ, δηλαδή του χαρακτήρα. Συνήθως ο κάθε άνθρωπος μπορεί να εμφανίσει περισσότερο από έναν, αναλόγως τις συνθήκες και τη κατάσταση που θα βρεθεί. Υπάρχουν και τα άτομα τα οποία οι ψυχικοί τους μηχανισμοί παλινδρομούν σε ανώριμες συμπεριφορές κάνοντας τα δυσλειτουργικά στην επικοινωνία με τους άλλους. Ένας ανώριμος μηχανισμός εκδηλώνει ανώριμες αντιδράσεις και προσπαθεί να αποκαταστήσει την ομοιόσταση του από τον εσωτερικό πόνο με οποιοδήποτε κόστος. Αυτό στη συμπεριφορά μπορεί να διακριθεί με τη στροφ΄ή του ατόμου στην κατανάλωση αλκοόλ, υπερβολικού φαγητού, καπνίσματος και ουσιών καθώς και στην υιοθέτηση δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών σε τρίτους. Τέλος, οι μηχανισμοί χωρίζονται σε πρωτόγονες ναρκισσιστικές άμυνες, σε νευρωτικές, σε ανώριμες και ώριμες.
1. Οι πρωτόγονες ναρκισσιστικές άμυνες εδράζονται και λειτουργούν στο αισθητηριακό και συναισθηματικό μέρος της προσωπικότητας. Εμφανίζονται σε παιδιά-εφήβους και ψυχωτικούς ενήλικες.
Προβολή = Προβάλλουμε σε κάποιον άλλον χωρίς να το γνωρίζουμε αρνητικές πτυχές του εαυτού μας που δεν μπορούμε να αποδεχτούμε, πχ αυτός είναι αναξιόπιστος και κακός.
Απόσυρση = Το άτομο αρνείται συστηματικά να αντιμετωπίζει μια κατάσταση και αντί αυτού αποσύρεται πχ κάποιος για να απαλύνει τη συμφορά του στρέφεται στο αλκοόλ και στις ουσίες.
Προβλητική ταύτιση = Προβάλλονται πτυχές του εαυτού μας στον συνομιλητή και αυτός αρχίζει να φέρεται σαν να είναι πραγματικά αυτά που πιστεύουμε.
Ενσωμάτωση = Όταν το άτομο αφομοιώνει και αναπαριστά συμπεριφορές του άλλου ατόμου.
Διχοτόμηση του εγώ = Η προσωπικότητα διχοτομείται κάτω από συνθήκες ψυχολογικής πίεσης με σκοπό να αποδεχτεί εύκολα μια αρνητική εξέλιξη. Αυτή η μέθοδος έχει αρνητική επίδραση στις διαπροσωπικές σχέσεις (οριακή διαταραχή).
2. Οι νευρωτικές άμυνες εμφανίζονται σε ιδεοψυχαναγκαστικούς, υστερικούς και σε υπό καθεστώς στρες σε φυσιολογικούς ενήλικες.
Εκλογίκευση = Η χρήση λογικών επιχειρημάτων και εξηγήσεων για τη δικαιολόγηση και αποδοχή παράλογων και μη αποδεκτών συμπεριφορών και συναισθημάτων.
Απώθηση = Όταν το Εγώ βρίσκεται σε κατάσταση απειλής σπρώχνει τις απαγορευμένες σκέψεις στο ασυνείδητο, χωρίς να έχει πραγματοποιηθεί κάποια συνειδητή επεξεργασία για το περιεχόμενο τους.
Μετατροπή = Τα μη αποδεκτά συναισθήματα και το άγχος από τις εσωτερικές συγκρούσεις μετατρέπονται σε σωματικά συμπτώματα τα οποία καταλήγουν σε υστερική νεύρωση και σε ψυχοσωματικές παθήσεις.
Μόνωση/Διανοητικοποίηση = Λειτουργεί ως αποχωρισμός κάποιας ιδέας ή ανάμνησης από τα δυσάρεστα συναισθήματα που τη συνοδεύουν. Έτσι το μη αποδεκτό περιεχόμενο απελευθερώνεται από την αγχογόνο και αρνητική συναισθηματική φόρτιση. Η οποία η έκφραση ενός συναισθήματος εμποδίζεται μέσω λογικής σκέψης, παρά το ότι η βίωσή του είναι αποδεκτή.
Ματαίωση/Αναίρεση = Το άτομο συνήθως λαμβάνει σοβαρά τους κοινωνικούς και ηθικούς παράγοντες με σκοπό να αναιρέσει ή να ματαιώσει, δηλαδή να εκδιώξει μέσα από την θετική δημιουργικότητα τις μη αποδεκτές επιθυμίες.
3. Η φυσιολογία των ανώριμων μηχανισμών άμυνας σχετίζεται με χαρακτηριστικά διαταραχών προσωπικότητας.
Εξιδανίκευση και Υποτίμηση = Το άτομο αρνείται να αποδεχτεί τις ατελείς πτυχές του εαυτού του και διατηρεί ζωντανή τη παιδική προσκόλληση μέσα του ώστε να θεοποιεί και παράλληλα να υποτιμά τους άλλους σε υπέρμετρο βαθμό (βλέπε εξαρτητική προσωπικότητα).
Ενδοβολή = Ο ψυχισμός εξασφαλίζει τη σταθερότητα ενός αγαπητού η μισητού αντικειμένου χρησιμοποιώντας τη φαντασία για να περιορίσει το άγχος και τις ανησυχίες. Στην ενδοβολή εσωτερικεύονται εξωτερικά αντικείμενα μαζί με τις ιδιότητες τους. Ο μηχανισμός αναπτύσσεται συνειδητά ή ασυνείδητα.
Παλινδρόμηση = Είναι η επιστροφή σε μερικό ή ολικό επίπεδο σε συμπεριφορές προηγούμενων συναισθηματικών αναπτυξιακών σταδίων, συνήθως της παιδικής ηλικίας.
Παθητικοεπιθετικότητα
Εκδραμάτιση = Η υιοθέτηση αυτοδραματικής συμπεριφοράς επιφέρει ένας είδος εσωτερικής ανακούφισης. Η δραματική συμπεριφορά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για χειραγωγικούς σκοπούς με στόχο την άντληση ενδιαφέροντος και προσοχής όπως συμβαίνει στην Οιστριονική και Μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας.
Σχιζοειδή φαντασίωση = Το άτομο φαντάζει και ονειροπολεί γεγονότα και υποθετικά σενάρια με σκοπό να προετοιμαστεί για να διαχειριστεί μελλοντικά γεγονότα.
4. Οι ώριμοι μηχανισμοί άμυνας επιδρούν σε συνειδησιακό και ιδιοσυγκρασιακό επίπεδο και θεωρούνται φυσιολογικές αντιδράσεις και προσαρμοστικοί μηχανισμοί.
Αλτρουισμός = Είναι η μη εγωιστική συμπεριφορά που αναπτύσσει πλεονεκτήματα για τους άλλους χωρίς κίνητρο για προσωπικό κέρδος.
Πρόβλεψη = Το άτομο έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τις ενδεχόμενες συνέπειες μιας πράξης του αλλά και την απόκριση της συμπεριφοράς του.
Χιούμορ = Η έκφραση άκακης ειρωνείας και αυτοσαρκασμού υποδηλώνει την αποδοχή της ανθρώπινης φύσης με τα θετικά και τα ελαττώματά της. Το άτομο αντιλαμβάνεται όλες τις πτυχές του εαυτού και δεν πληγώνεται σοβαρά στην κακή κριτική, αντιθέτως τη μετουσιώνει σε χιούμορ.
Μετουσίωση = Η μετουσίωση θεωρείται ο πιο σημαντικός μηχανισμός άμυνας. Έχει τη δυνατότητα να διοχετεύει τη λίμπιντο που προέρχεται από τις απαγορευμένες επιθυμίες σε παραγωγικές και κοινωνικά αποδεκτές πράξεις π.χ έκφραση μέσα από τις τέχνες.
Καταστολή = Η καταπίεση των σαρκικών επιθυμιών μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην ασκητική ζωή.
Η ΔΕΠ-Υ (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας) είναι μια δια βίου ψυχική πάθηση, η οποία ανήκει στο φάσμα των νευροαναπτυξιακών διαταραχών με κυρίαρχα συμπεριφορικά συμπτώματα την ελλειμματική προσοχή, την παρορμητικότητα και την υπερκινητικότητα με έναρξη στην παιδική ηλικία. Υπολογίζεται ότι το 3-5% των παιδιών εμφανίζουν σε κάποια μορφή την ΔΕΠ-Υ με υψηλότερα ποσοστά σε αναλογία 3 προς 1 στα αγόρια σε αντίθεση με τα κορίτσια 9 προς 1. Η ΔΕΠ-Υ συνδέεται με μαθησιακές δυσκολίες, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές διάθεσης και προσωπικότητας. Σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η επιθετικότητα που συνήθως εξελίσσεται σε διαταραχή αγωγής, αντικοινωνική και εναντιωματική προκλητική. Καθίσταται αναγκαία η έγκαιρη αναγνώριση και παρέμβαση των γονέων.
Για την ανάπτυξη της ΔΕΠ-Υ δεν οφείλεται κανένας εξωγενής παράγοντας από τις συνθήκες ζωής και το περιβάλλον του ατόμου, αλλά ούτε και το ίδιο το άτομο. Υπάρχουν απόψεις που υποστηρίζουν ότι η κληρονομικότητα ευθύνεται κατά 76% των περιπτώσεων. Επίσης υποστηρίζεται ότι οι νευροδιαβιβαστές ντοπαμίνη και νοραδρεναλίνη φαίνεται να αναστέλλουν την λειτουργία των άλλων νευροδιαβιβαστών εμποδίζοντας την ωρίμανση και την κανονική λειτουργία των περιοχών του πρόσθιου εγκεφάλου στο φάσμα της ανάπτυξης.
Τα πρώιμα σημάδια της ΔΕΠ-Υ εμφανίζονται στη βρεφική ηλικία, όπως το απροσδιόριστο πολύ έντονο κλάμα και ο ανήσυχος ύπνος. Τις περισσότερες φορές μένουν απαρατήρητα από τους γονείς θεωρώντας τα ως φυσιολογικές αντιδράσεις του παιδιού. Η περίοδος κορύφωσης των χαρακτηριστικών παρατηρείται στην σχολική ηλικία και την εφηβεία, με το 23-50% των εφήβων να παρουσιάζουν διαταραχή αγωγής οδηγούμενοι σε παραβατικές και πράξεις. Λόγω της παρορμητικότητας πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ δέχονται την τιμωρία από τους μεγαλύτερούς και την απομόνωση από τους συνομηλίκους. Αυτό το γεγονός τα καθιστά ευάλωτα ως προς την σωστή δόμηση της προσωπικής ταυτότητας και αυτοεκτίμησης καθώς είναι επιρρεπή στην εκδήλωση συναισθηματικών διαταραχών.
Η ΔΕΠ-Υ από την φύση της επιφέρει πολλές δυσκολίες στην ενήλικη ζωή ενός ατόμου, του αναπτύσσει δυσκολία στην προσαρμογή αδυνατώντας να φέρει εις πέρας τις εργασιακές του και κοινωνικές του δραστηριότητες. Τα χαρακτηριστικά της δεν είναι τόσο έντονα όσο στην εφηβεία και πολλές φορές περιορίζονται στο επίπεδο της σκέψης. Το άτομο είναι νευρωτικό και βιώνει ένα διάχυτο κοκτέιλ συναισθημάτων μη αφήνοντας τον να επικεντρωθεί για να φέρει εις πέρας ένα έργο. Λόγω του απροσδιόριστου αυξημένου στρες πολλοί άνθρωποι με ΔΕΠ-Υ αναπτύσσουν και άλλες ψυχοπαθολογικές διαταραχές. Στις ήπιες περιπτώσεις η ΔΕΠ-Υ υποχωρεί από μόνη της και το άτομο μπορεί να διαχειριστεί τον εαυτό του και να ζήσει δίχως βοήθεια ανεξάρτητο.
ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ
Η ΔΕΠ-Υ έχει απασχολήσει έντονα τις τελευταίες δεκαετία την ψυχιατρική κοινότητα και ακόμα πέρα από τον τιτάνιο όγκο πληροφοριών εκλείπουν πολλά στοιχεία σχετικά με την ακριβή φύση της διαταραχής. Ακόμα, υπάρχει ασυμφωνία στα διαγνωστικά εγχειρίδια για το ακριβές όνομά της. Στο DSM-5 ονομάζεται Διαταραχή Ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικ΄ότητας ενώ στο ICD-10 F90 χωρίζεται στις διαταραχές υπερκινητικούτύπου και διαταραχή της δραστηριότητας και της προσοχής.
Κατά DMS-5 ΄πρέπει να πληρούνται σε διάστημα 6 ή περισσότερων μηνών έξι ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα και για εφήβους και ενήλικες 7 και άνω πέντε ή περισσότερα στο κριτήριο της απροσεξίας ενώ στο κριτήριο της υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον 6 η περισσότερα σε διάστημα ή 6 περισσότερων μηνών και για τους έφηβους και ενήλικες 17 και άνω τουλάχιστον 5 και περισσότερα. Η αξιολόγηση γίνεται από ΨΥΧΟΛΟΓΟ-ΨΥΧΙΑΤΡΟ μέσω στοχευμένων ερωτήσεων και ψυχομετρικών τεστ.
Διάσταση της Απροσεξίας
Συχνά αποτυγχάνει να επικεντρώσει την προσοχή σε λεπτομέρειες και κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες, τη δουλειά ή άλλες δραστηριότητες.
Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε δουλειές ή δραστηριότητες παιχνιδιού έχει δυσκολία να παραμείνει συγκεντρωμένος κατά τη διάρκεια ομιλιών, συζητήσεων, ή μακράς ανάγνωσης.
Συχνά φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος.
Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει.
Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες.
Συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή είναι απρόθυμος να εμπλακεί σε δουλειές που απαιτούν αδιάπτωτη πνευματική προσπάθεια.
Συχνά χάνει σημαντικά αντικείμενα απαραίτητα για δουλειές.
Συχνά η προσοχή διασπάται εύκολα από τα εξωτερικά ερεθίσματα, για τους ενήλικες περιλαμβάνονται οι άσχετες σκέψεις.
Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες, πχ πληρωμή λογαριασμών, ραντεβού, να πάει στη δουλειά του.
Στην διάσταση της Υπερκινητικότητας και Παρορμητικότητας
Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια ή τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση.
Συχνά αφήνει τη θέση του σε περιστάσεις στις οποίες αναμένεται ότι θα παραμείνει καθισμένος.
Συχνά τρέχει εδώ και εκεί και σκαρφαλώνει, σε περιστάσεις οι οποίες δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες, για τους ενήλικες περιορίζεται στο αίσθημα της ανησυχίας.
Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει σε δραστηριότητες ελεύθερο χρόνου ήρεμα.
Συχνά είναι διαρκώς σε κίνηση και ενεργεί σαν να κινείται με μηχανή.
Συχνά ομιλεί υπερβολικά.
Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του.
Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί με την παρουσία του τους άλλους. Για τους ενήλικες μπορεί να επέμβει κάπου ή να αναλάβει αυτό που κάνουν οι άλλοι.
Ο ΔΕΠ-Υ στην ενήλικη ζωή / Κλινική εικόνα
Οι προβληματικές συμπεριφορές της ΔΕΠ-Υ συνεχίζουν να εμφανίζονται στην ενήλικη ζωή με ήπια χαρακτηριστικά σε ποσοστό 50-80% επιτρέποντας στο άτομο να είναι παραγωγικό, φυσιολογικό και λειτουργικό αλλά υπάρχει και ένα 15% των οποίων να διατηρεί πλήρη ένταση στο σύνδρομο. Σύμφωνα με το DSM υπολογίζεται ότι το 4-5% των ενηλίκων εμφανίζει συμπεριφορές ΔΕΠ-Υ σε διάφορες αγχωτικές διαστάσεις καθιστώντας πιο δύσκολη την ακριβή διάγνωση.
Η διάσπαση προσοχής μπορεί να γίνει αντιληπτή από την διαρκή αφηρημάδα, την συστηματική ακύρωση συναντήσεων και την ασυνέπεια να παρουσιαστεί το άτομο κάπου στην ώρα του. Τα άτομα συνήθως όταν τους μιλάει κάποιος φαίνονται σαν να μην ακούνε, ούτε να προσέχουν τον συνομιλητή τους και σε περίπτωση που επιτευχθεί διάλογος αλλάζουν συνεχώς το επίκεντρο συζήτησης και τέλος δεν θυμούνται καν τι είχε ειπωθεί (ανία). Τα σοβαρά ελλείμματα στην επικοινωνία κάνουν τους άλλους να τους εγκαταλείπουν.
Το χαρακτηριστικό της υπερκινητικότητας υπάρχει υπό τη μορφή ενός εσωτερικού αισθήματος ανησυχίας και αδυναμίας να ηρεμήσουν και να περάσουν λίγο χρόνο μόνοι τους. Τέτοια άτομα συνηθίζουν να μιλάνε αρκετά, να πετάγονται στον λόγο του άλλου και να περιμένουν με ανυπομονησία να τελειώσει ο συνομιλητής τους για να μιλήσουν. Εξαιτίας της υπερκινητικής τους φύσης παρατηρείται να κουνούν συνέχεια τα χέρια, τα πόδια και διαρκώς να αλλάζουν την στάση του σώματός τους. Επιπλέον, αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον ύπνο, οδηγούν γρήγορα και απεχθάνονται την αναμονή. Σε επίπεδο συνείδησης κατακλύζονται από έμμονες σκέψεις και άλυτους προβληματισμούς.
Στην παρορμητικότητα παρατηρείται διαρκής αστάθεια στις διαπροσωπικές και φιλικές σχέσεις λόγω αδυναμίας διατήρησής τους. Τα άτομα εξαιτίας του αυξημένου άγχους αντιμετωπίζουν προβλήματα με την αυτοεκτίμηση και την διάθεσή τους και για να το εξουδετερώσουν είναι επιρρεπείς σε κάθε μορφή εθισμού (ουσίες, αλκοόλ τζόγος) και απόλαυσης. Η αδυναμία αυτοελέγχου τους κάνουν να αλλάζουν συχνά εργασιακό περιβάλλον και να εμπλέκονται εύκολα σε καυγάδες ενώ η αναστολή συναισθηματικών αντιδράσεων και επιθυμιών τους οδηγεί σε ξαφνικές εκρήξεις θυμού και υπερβολική δαπάνη χρημάτων.
Τα άτομα με βαριά χαρακτηριστικά ΔΕΠ-Υ έχουν ανάγκη για μια μόνιμη ένταση, κάνουν συχνά συναισθηματικές εξάρσεις και γίνονται απρεπείς (αν και τις περισσότερες φορές το κάνουν χωρίς πρόθεση). Οι μετά των 30 αδυνατούν δίχως βοήθεια να σταθεροποιήσουν την ζωή τους.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ:
Στις βαριές περιπτώσεις ο συνδυασμός φαρμακοθεραπείας με ψυχοθεραπείας είναι ιδανικός. Τίθεται το ερώτημα για πόσο καιρό είναι διατεθειμένος ο ασθενής να λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή; Επίσης, στις περιπτώσεις με ΔΕΠ-Υ είναι αρκετά εύκολο να εγκαταλειφθεί η θεραπεία μόλις δει το άτομο μικρή βελτίωση. Μια επιτυχημένη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση θα οδηγήσει στην ανακούφιση από το άγχος και την σωστή ρύθμιση της καθημερινότητας του θεραπευομένου.
Μάριος Σεβνταλής Κλινικός Ψυχολόγος
Εκάβης 25 Γαλάτσι
Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2114237240 & 6934614329
η φωτογραφία ανήκει στην Pandora’s Houses Psychiatric Medical Health Providers
Τα ψυχοσωματικά προβλήματα εμφανίζονται σε έντονες περιόδους πίεσης, φόβου και στρες σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος και σε οποιαδήποτε ηλικία. Αυτό προκύπτει όταν το άτομο βρίσκεται σε αδυναμία να εκδηλώσει τα συναισθήματά του ως αποτέλεσμα η ανέκφραστη ενέργεια να μετουσιώνεται και να εκφράζεται στο πιο ευαίσθητο σωματικό όργανο. Το αρνητικό συναίσθημα σε συνδυασμό με το οξύ στρες έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν πτώση στην διάθεση και να αποδυναμώσουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Τα ψυχοσωματικά νοσήματα στην πλειοψηφία τους δεν αποδίδονται σε κάποια παθολογική αιτία και παραμένουν ιατρικώς ανεξήγητα διότι η εμφάνισή τους παρατηρείται υπό συγκεκριμένες ψυχολογικές καταστάσεις.
Οι συνθήκες στις οποίες μπορούν να προκληθούν τα ψυχοσωματικά προβλήματα αποδίδονται σε:
1. Άστατος και χαοτικός τρόπος ζωής
2. Ανεργία και χαμηλό βιοτικό επίπεδο
3. Δυσκολία στην αναγνώριση και την έκφραση συναισθημάτων
4. Παιδική παραμέληση και οικογενειακή πίεση
5. Ιστορικό σεξουαλικής και σωματικής κακοποίησης
6. Γενετική προδιάθεση στον βαθμό ιδιοσυγκρασίας και ευαισθησίας
7. Από άλλες ψυχολογικές διαταραχές
8. Παρενέργειες από χρήση ουσιών
Οι κυριότερες οργανικές δυσλειτουργίες που πυροδοτούνται ή επιδεινώνονται από έντονες ψυχολογικές επιδράσεις:
1. Σχετικές με το νευρικό σύστημα: ημικρανίες, πονοκέφαλοι, ίλιγγοι, ναυτίες, μουδιάσματα και μυϊκή παράλυση.
2. Σχετικές με τις αισθήσεις: διπλή όραση, παροδική τύφλωση και αφωνία.
3. Σχετικές με γαστρεντερικό σύστημα διάρροια, δυσκοιλιότητα, παλινδρόμηση, οξέα στομάχου και δυσκολία στην κατάποση.
4. Προβλήματα στύσης, libido και διαταραχές εμμήνου ρύσεως.
Ποιές είναι οι πιο συχνές συναισθηματικές καταστάσεις που πυροδοτούν τις ψυχοσωματικές παθήσεις:
Στρες. Το στρες από την φύση του είναι μια κατάσταση η οποία προετοιμάζει τον οργανισμό για να φέρει εις πέρας ένα δύσκολο έργο ή να αντιμετωπίσει έναν φόβο. Πολλές φορές ο φόβος είναι πλασματικός κάνοντας τον άνθρωπο να βρίσκεται σε χρόνια ψυχοκινητική διέγερση. Το στρες από την φυσιολογία του παράγει ορμόνες οι οποίες όταν παράγονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα μειώνουν την άμυνα των Τ-κυττάρων και φέρνουν τον οργανισμό σε φάση κόπωσης και ανοσοκαταστολής. Η φάση της ψυχοανοσοκαταστολής κάνει πιο επιρρεπή τον οργανισμό να εκπέσει στην κατάθλιψη.
Κατάθλιψη. Η κατάθλιψη είναι μια κατάσταση έντονης δυσφορίας, μελαγχολίας και απώλειας ευχαρίστησης η οποία συνήθως ακολουθείται έπειτα από ένα δυσάρεστο γεγονός ή από επιπτώσεις χρόνιας ψυχοκινητικής διέγερσης (εξάντληση, κόπωση). Η φύση της ψυχικής νόσου έχει την τάση να αποσύρεται ο ασθενής από τις επαγγελματικές, διαπροσωπικές και κοινωνικές του δραστηριότητες. Τα καταθλιπτικά άτομα ακολουθούν βλαπτικές συνήθειες για την υγεία, όπως: ανεπαρκής ύπνος, κακή διατροφή, έλλειψη σωματικής άσκησης, αυτοκτονικές – αυτοτραυματικές ενέργειες κ.α.
Τραύμα. Τραύμα μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ένα δυσάρεστο εξωτερικό γεγονός το οποίο έχει παραμείνει ανερμήτευτο στην συνείδηση του ατόμου. Οι τραυματικές μνήμες υπερχειλίζονται από αρνητικά ερεθίσματα μη μπορώντας το άτομο τις αποφύγει και να τις αντιμετωπίσει αλλά παγώνει και κατακερματίζεται.
Ψυχωτικές διαταραχές. Ψύχωση θεωρείται η κατάσταση στην οποία χαρακτηρίζεται από επι μακρόν ψευδαισθήσεις, έμμονες σκέψεις και αυταπάτες. Οι ψευδαισθήσεις, οι εμμονές και οι αυταπάτες προκαλούν στο άτομο κατατονική και αποδιοργανωμένη συμπεριφορά με πολλά παραληρήματα και συγχρόνως πολλά κενά στην ομιλία και στην σκέψη. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος σωματικής βλάβης και αυτοκτονίας λόγω των παραισθήσεων διότι το άτομο στην έξαρση ενός ψυχωσικού επεισοδίου δεν διατηρεί ουσιαστική επαφή με τον περιβάλλοντα χώρο του.
Τα άτομα που υποφέρουν χρόνια από ψυχοσωματικές εκδηλώσεις μπορούν να αναπτύξουν τέσσερις ψυχικές διαταραχές, εκ των οποίων:
Σωματοποιητική διαταραχή F45.1 (υστερία Briquette). Χαρακτηρίζεται από πολλαπλά ιατρικώς ανεξήγητα ενοχλητικά συμπτώματα που συνταράζουν την καθημερινή ζωή του ασθενούς. Το άτομο κάνει υπερβολικές σκέψεις σχετικά και σπαταλά αρκετό χρόνο για τις σωματικές του ενοχλήσεις. Η διαταραχή προσδιορίζεται με κυρίαρχο πόνο ή επιμένουσα αν τα συμπτώματα δεν υποχωρήσουν μέσα σε 6 μήνες.
Το σύνδρομο ή υστερία Briquette εκδηλώνεται στην τρίτη δεκαετία της ζωής με πρόδρομα συμπτώματα όπως διαταραχές κύκλου, κοιλιακό άλγος, κεφαλαλγία κ.α. Για την διάγνωση απαιτούνται να υπάρχουν τέσσερα ή περισσότερα συμπτώματα πόνου, δύο συμπτώματα γαστρεντερολογικής φύσεως, ένα ψευδό σύμπτωμα νευρολογικής φύσεως και σεξουαλική αδυναμία.
Διαταραχή μετατροπής. Είναι αυτή που το άτομο έχει συμπτώματα που υποδηλώνουν εγκεφαλική ή νευρολογική βλάβη. Χωρίζεται σε οξύ επεισόδιο με τα συμπτώματα να υπάρχουν λιγότερο από 6 μήνες και σε επιμένουσα που διαρκούν για 6 μήνες ή περισσότερο.
Προσποιητική Διαταραχή F68.10. Σε αυτή το άτομο οικειοποιείται ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα με σκοπό την εξαπάτηση του συνομιλητή. Το άτομο συνηθίζει να αυτοπαρουσιάζεται στους άλλως ως άρρωστο και τραυματισμένο. Η παραπλανητική συμπεριφορά έχει σκοπό την απόσπαση προσοχής και ανταμοιβών από τους άλλους. Συνήθως αυτοί οι ασθενείς έχουν κακοποιητικό παρελθόν.
Ψυχοθεραπευτική παρέμβαση
Συνήθως οι “ψυχοσωματικοί” ασθενείς παρουσιάζουν μεγάλη ευαισθησία στο άγχος και τους καθιστά αδύναμους να το διαχειριστούν. Μια μεγάλη μερίδα από αυτούς κρύβουν ψυχικό πόνο και δυσκολεύονται να κάνουν άλματα στην ζωή τους. Από την άλλη όμως υπάρχουν και αυτοί έχουν υψηλές προσδοκίες για το εγώ τους ως αποτέλεσμα να εξαντλούνται για να φτάσουν στα ιδεατά τους πρότυπα. Στην θεραπεία πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν:
Α) Ιεράρχηση προσδοκιών, απαιτήσεων και υποχρεώσεων που έχει το άτομο. Δεν είναι απαραίτητο να τα κάνει όλα ταυτόχρονα αλλά να κάνει όσες μπορεί.
Β) Διαχείριση του άγχους ή της κατάθλιψης και σωστή ερμηνεία των σωματικών συμπτωμάτων .
Γ) Ανάπτυξη σταθερού οικογενειακού υποστηρικτικού δικτύου.
Γ) Ανακάλυψη ανέκφραστων σκέψεων, απωθημένων και παρορμήσεων.
Δ) Επεξεργασία του ρόλου που έχει το άτομο στην σχέση, στην οικογένεια και την κοινωνία.
Ε) Ημερολόγιο καταγραφής για την επίγνωση των σκέψεων και συναισθημάτων.
ΣΤ) Θέσπιση ορίων για τον εαυτό και τους άλλους.
Ζ) Δημιουργία ισορροπημένου ωραρίου φυσικής άσκησης, ψυχαγωγίας, σωστής διατροφής και ύπνου.
Ψύχωση θεωρείται η κατάσταση στην οποία χαρακτηρίζεται από επι μακρόν ψευδαισθήσεις, έμμονες σκέψεις και αυταπάτες. Οι ψευδαισθήσεις, οι εμμονές και οι αυταπάτες προκαλούν στο άτομο κατατονική και αποδιοργανωμένη συμπεριφορά με πολλά παραληρήματα και συγχρόνως πολλά κενά στην ομιλία και στην σκέψη. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος σωματικής βλάβης και αυτοκτονίας λόγω των παραισθήσεων διότι το άτομο στην έξαρση ενός ψυχωσικού επεισοδίου δεν διατηρεί ουσιαστική επαφή με τον περιβάλλοντα χώρο του.
Η ψύχωση εμφανίζεται στις ηλικίες μεταξύ των 16 με 35 ετών και η αιτιολογία της δεν είναι σαφώς καθορισμένη (Morin, et al. 2020).Η πυροδότηση των συμπτωμάτων μπορεί να οφείλεται:
1) Από βιολογική προδιάθεση – κληρονομικότητα που να αφυπνίζεται κάτω από χρόνια πίεση και στρες.
2) Από νευροεκφυλιστικές ασθένειες (άνοια, επιληψία, κ.α), από εγκεφαλικό επεισόδιο και όγκο στον εγκέφαλο.
3) Από χρήση ουσιών
4) Από ορμονικούς παράγοντες, πχ διαταραχές ύπνου
Συνηθίζεται στα ψυχωτικά άτομα να υπάρχουν πολλά στιγματισμένα γεγονότα της ζωής που κατά καιρούς αφυπνίζονται και γίνονται επώδυνα. Τα άτομα στην αφύπνιση του τραύματος αντιδρούν με αρκετό στρες και ψάχνουν απεγνωσμένα τρόπο για να αποφύγουν την αναβίωση. Πάνω στην φάση της αναβίωσης εμφανίζεται το ψυχωτικό παραλήρημα.
Η αναβίωση όπως αναφέρθηκε συνυπάρχει με καταθλιπτικά, αγχωτικά συμπτώματα με αισθήματα κατατονίας, απάθειας και πολλά flashbacks στη σκέψη και στα όνειρα. Σχετίζεται με την παράλληλη παρουσία αγχωδων διαταραχών, διπολικής διαταραχής, κατάθλιψης, σχιζοσυναισθηματικής και σχιζοφρένειας, οργανική οξεία σύγχυση κ.α.
Η εμφάνιση της ψύχωσης είναι μια επώδυνη και δυσάρεστη εμπειρία. Προκαλεί γνωστική, επαγγελματική και διαπροσωπική έκπτωση. Τα άτομα βρίσκονται σε σύγχυση, γίνονται επιθετικά και συναντούν δυσκολίες στην κοινωνική τους συναναστροφή.
Οι παραληρητικές ιδέες που εμφανίζονται στην ψύχωση χωρίζονται (f22Dsm-5):
A) Στον ερωτομανιακό τύπο: Είναι αυτός που έχει υπερβολική προσήλωση στον σύντροφο.
B) Στον μεγαλειώδη τύπου: Θεωρεί τον εαυτό του διορατικό, εκλεκτό, προφητικό και μεσσία. Πιστεύει ότι διατηρεί επικοινωνία με υπερβατικές οντότητες κ.α.
Γ) Στον ζηλότυπο τύπο: Είναι ανταγωνιστικός, έχει εμμονή με πρόσωπα τα οποία θεωρεί εχθρικά και ανησυχεί να μην τον απατήσει ο/η σύντροφος.
Δ) Στον διωκτικό τύπο: Είναι αντικοινωνικός, φοβάται να μην εξαπατηθεί, να μην τον δηλητηριάσουν και να μην τον συκοφαντήσουν. Θεωρεί πως όλοι συνωμοτούν εναντίον του και ότι θέλουν να τον παρενοχλήσουν.
Θεραπεία:
Βασική προϋπόθεση για την έναρξη της ψυχοθεραπείας είναι ότι ψυχολόγος πρέπει να είναι σίγουρος ότι ο ψυχωσικός ασθενής ανταποκρίνεται σωστά στην φαρμακευτική αγωγή που του έχει προτείνει ο ψυχίατρος.
1) Δημιουργία φιλικού κλίματος, αμοιβαιότητας και εμπιστοσύνης (η οικειότητα είναι το ήμισυ του παντός για μια επιτυχημένη έκβαση).
2) Πρέπει να εντοπιστούν και να έρθουν στην επιφάνεια όλες οι τραυματικές και στρεσογόνες εμπειρίες αλλά και οι ανέκφραστες-ανικανοποίητες επιθυμίες (χρειάζεται αρκετός χρόνος για αυτό).
3) Καλείται ο ασθενής να δώσει ερμηνεία στα προβλήματα που τον πιέζουν καθώς και στο περιεχόμενο των ψυχώσεων του. Δηλαδή, να συγκροτήσει από μόνος του τις εμπειρίες του αντί να είναι χαώδεις και κατακερματισμένες. Πρέπει να μπει σε μια κατάσταση αποδοχής των γεγονότων και να μην καθηλώνεται σε πράγματα τα οποία συνέβησαν στο παρελθόν.
4) Χορήγηση κινήτρου και ενίσχυση λειτουργικότητας ώστε το άτομο να είναι συνεπής στην επαγγελματική του και διαπροσωπική του ζωή. Η ψυχοθεραπεία μαζί με την φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη. Τα φάρμακα καταπραΰνουν τα συμπτώματα ενώ η ψυχοθεραπεία τροποποιεί τον ψυχικό πυρήνα. Η τροποποίηση του πυρήνα μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή της σκέψης και παράλληλα να μειωθεί το άγχος του ασθενή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ελαχιστοποιούνται οι τραυματικές σκέψεις που πυροδοτούν τις ψυχώσεις.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΔΨ) είναι μια πολυσύχναστη ψυχική πάθηση η οποία ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των νευρώσεων και συναντάται κατά πλειοψηφία σε νεαρά άτομα μεταξύ των 20 με 30 ετών τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες επηρεάζοντας σχεδόν το 3% του δυτικού πληθυσμού. Η ΙΔΨ προκαλεί στον ασθενή ανυπόφορη υποκειμενική δυσφορία και δυσλειτουργία σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας.
Η φύση της ασθένειας χαρακτηρίζεται από διογκωμένες και υπερεκτιμημένες παράλογες σκέψεις, εικόνες, εμμονές και ιδεοληψίες οι οποίες οδηγούν τους πάσχοντες σε επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (καταναγκασμούς). Αυτό προκύπτει επειδή ο βασικός πυρήνας της διαταραχής είναι το στοιχείο της αμφιβολίας, η οποία δημιουργεί έμμονες ιδέες, φόβο και κατά σειρά ανυπόφορο άγχος. Το άτομο δυσφορεί με το άγχος που του δημιουργούν οι παράλογες σκέψεις με αποτέλεσμα να τις εξουδετερώνει έμπρακτα ή νοερά. Η φάση της εξουδετέρωση ονομάζεται καταναγκασμός. Ο καταναγκασμός από την μεριά του προσφέρει πρόωρη ανακούφιση μέχρι το άτομο να ξαναεκτεθεί σε στρεσογόνο περιβάλλον ή μέχρι να ξαναγίνει έρμαιο των αμφιβολιών του.
Στις περισσότερες κλινικές περιπτώσεις οι ασθενείς αναγνωρίζουν ότι οι σκέψεις τους είναι παράλογες ή πιθανόν αληθινές (μέτρια προς πτωχή εναισθησία) σε αντίθεση με την καταναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας, όπου εκεί το άτομο δεν βιώνει άγχος εξαιτίας των ιδεοληψιών του. Οι ασθενείς που αναγνωρίζουν τις παράλογες πεποιθήσεις τους είναι συνήθως πιο συνεργάσιμοι και η ψυχοθεραπεία δεν επεκτείνεται σε βάθος χρόνου σε αντίθεση με αυτούς οι οποίοι πιστεύουν ότι οι ιδέες τους είναι αληθινές χρήζοντας εντατικής και μακρόχρονης ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης.
Στην ΙΔΨ επικρατεί ο φαύλος κύκλος μεταξύ ιδεών και καταναγκασμών. Οι ιδέες χωρίζονται σε τρία επίπεδα:
Α) Φοβικές Ιδεοληψίες. Διαφέρουν από τον απλό φόβο γιατί έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλονται στην σκέψη με άκαμπτο, επαναληπτικό και στερεοτυπικό τρόπο ανεξαρτήτως από την παρουσία ή την απουσία του φοβικού αντικειμένου. Οι ασθενείς αποφεύγουν καταστάσεις, κοινωνικές επαφές και διαπροσωπικές-σεξουαλικές δραστηριότητες εξαιτίας του φόβου μόλυνσης, ενδεχόμενο τραυματισμού και θανάτου.
Β) Ιδεακές Ιδεοληψίες. Είναι εσωτερικοί προβληματισμοί όπως λέξεις και σκέψεις που προκαλούν έντονους ενδοιασμούς για θέματα της καθημερινότητας. Το άτομο οδηγείται συχνά σε ενέργειες επαλήθευσης, πχ : επανειλημμένος έλεγχος στα μάτια της κουζίνας, στον διακόπτη του θερμοσίφωνο, κλειδωμένη πόρτα κ.α. Συνήθως πίσω από τέτοιες ενέργειες υπάρχει μια αξεπέραστη μετατραυματική εμπειρία που συνέβη στον εαυτό ή στον περίγυρο ως αποτέλεσμα ο πάσχοντας να υιοθετεί φόβο για να μη το πάθει και ο ίδιος.
Γ) Ιδεοληπτικές Παρορμήσεις. Πρόκειται για εμβόλιμες φράσεις, σκέψεις με ανήθικο, ιερόσυλο και σεξουαλικά διεστραμμένο περιεχόμενο που δεν αντιπροσωπεύουν την ηθική και τη σεξουαλικότητα του ατόμου. Τέτοιες σκέψεις και παρορμήσεις εμφανίζονται και βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με το πλαίσιο που βρίσκεται το άτομο στη συγκριμένη χρονική στιγμή (πχ ιεροί χώροι).
Οι ψυχαναγκασμοί-καταναγκασμοί από τη μεριά τους είναι η τελετουργία εξουδετέρωσης των ιδεών που το άτομο αισθάνεται υποχρεωμένο να τις εκτελέσει με σκοπό την μείωση του άγχους. Χωρίζονται σε:
Η ΙΔΨ συνυπάρχει μαζί με ένα ποικιλόμορφο φάσμα ψυχικών παθήσεων. Αρχικά με αγχώδεις και σωματόμορφες (ψυχοσωματικά) διαταραχές και διαταραχή πανικού όταν το άτομο αισθάνεται απουσία ελέγχου στην καταναγκαστική τελετουργία. Μπορεί να παρατηρηθεί και σε διατροφικές διαταραχές (νευρογενή βουλιμία και ανορεξία) επηρεάζοντας περισσότερο τις γυναίκες σε ζητήματα αυστηρής δίαιτας για να πλησιάσουν τα πρότυπα και έλλειψης εγκράτειας σε υπερφαγικά επεισόδια με σκοπό την κάλυψη του ψυχικού πόνου. Στη περίπτωση της κατάθλιψης τα συμπτώματα προηγούνται ή προκύπτουν μετά την έναρξή της. Πολλοί άνθρωποι για τη καταπολέμηση του άγχους συστηματικά τραβούν τις τρίχες τους, τσιμπούν το δέρμα τους και τρώνε τα νύχια τους. Τα τικ και οι μηρυκασμοί εμφανίζονται πιο συχνά σε άνδρες καθώς και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και οι τακτικοί αυνανισμοί.
Η ΙΔΨ δεν προκύπτει από χρήση ουσιών ή άλλου φαρμάκου και αντιμετωπίζεται ψυχοθεραπευτικά με πλήρη επιτυχία. Σε σπάνιες περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητη η φαρμακευτική αγωγή.
Η οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας είναι μια πολυσύχναστη ψυχική πάθηση με υψηλό δείκτη επικινδυνότητας που επι της οποίας επικρατούν έντονα στοιχεία παρορμητισμού, αναποφασιστικότητας και έλλειψη ικανότητας διαχείρισης των συναισθημάτων που σε περίπτωση κορύφωσής τους υπό στρεσογόνες συνθήκες μπορεί ο ασθενής να προβεί σε βίαιες ενέργειες τόσο κατά του εαυτού όσο και κατά των άλλων.
Τα επιδημιολογικά δεδομένα της διαταραχής ανέρχονται στο 2% του παγκόσμιου πληθυσμού και στο 30% των ασθενών με διαταραχές προσωπικότητας. Η πάθηση εμφανίζεται σε συχνότητα κατά 3:1 περισσότερο στις γυναίκες από τους άνδρες και τα βιολογικά της αίτια μένουν για την ώρα ασαφή πέρα από κάποιες υποθέσεις.
Η ανάπτυξη της διαταραχής σχηματίζεται στην παιδική ηλικία και εκδηλώνεται μεταξύ του 15ου -17ου έτους της εφηβείας και παγιώνεται στην ενήλικη ζωή. Εκτιμάται ότι η κακή παροχή φροντίδας και η έλλειψη κάλυψης των αναγκών καθώς η βιαιότητα και η αδιαφορία των γονέων συμβάλλουν ριζικά στην διαμόρφωση της πάθησης.
Η φύση της διαταραχής
Οι ασθενείς με οριακή διαταραχή προσωπικότητας βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ Νεύρωσης και Ψύχωσης.
Η Νεύρωση είναι ψυχαναλυτικός όρος και θεωρείται η κατάσταση που το άτομο αδυνατεί να διαχειριστεί το άγχος και την ενδόψυχη σύγκρουση από τα ανικανοποίητα απωθημένα και επιθυμίες. Τα νευρωτικά άτομα αντιμετωπίζουν προβλήματα με φοβίες, ψυχαναγκασμούς, ψυχοσωματικά και αγχωτικά επεισόδια. Η νεύρωση από μόνη της δεν αποδιοργανώνει την προσωπικότητα και εμφανίζεται στις ηλικίες μεταξύ των 16 ως 35 ετών.
Η Ψύχωση από την άλλη θεωρείται η κατάσταση στην οποία χαρακτηρίζεται από επι μακρόν ψευδαισθήσεις, έμμονες σκέψεις και αυταπάτες. Οι ψευδαισθήσεις, οι εμμονές και οι αυταπάτες προκαλούν στο άτομο κατατονική και αποδιοργανωμένη συμπεριφορά με πολλά παραληρήματα και συγχρόνως πολλά κενά στην ομιλία και στην σκέψη και εμφανίζεται με ασαφή αιτιολογία στις ηλικίες μεταξύ των 16 με 35 ετών. Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος σωματικής βλάβης και αυτοκτονίας λόγω των παραισθήσεων διότι το άτομο στην έξαρση ενός ψυχωσικού επεισοδίου δεν διατηρεί ουσιαστική επαφή με τον περιβάλλοντα χώρο του.
Συνηθίζεται στα ψυχωτικά άτομα να υπάρχουν πολλά στιγματισμένα γεγονότα της ζωής που κατά καιρούς αφυπνίζονται και γίνονται επώδυνα. Τα άτομα στην αφύπνιση του τραύματος αντιδρούν με αρκετό στρες και ψάχνουν απεγνωσμένα τρόπο για να αποφύγουν την αναβίωση. Πάνω στην φάση της αναβίωσης εμφανίζεται το ψυχωτικό παραλήρημα. Η αναβίωση όπως αναφέρθηκε συνυπάρχει με καταθλιπτικά, αγχωτικά συμπτώματα, με αισθήματα κατατονίας, απάθειας και πολλά flashbacks στη σκέψη και στα όνειρα.
Ο συνδυασμός της νεύρωσης και της ψύχωσης εκδηλώνουν ένα χαοτικό Εγώ με υψηλές διακυμάνσεις συναισθηματικής αστάθειας, εκρηκτισμού, παραλογισμού, έλλειψη ορίων και συμβιβασμού, προβλήματα ταυτότητας, εικόνας του εαυτού, παρορμητικότητα, καχυποψία, μοχθηρία, ανασφάλεια, εκδικητικότητα και αυτοκτονικός ιδεασμός με πολλά αυτοτραυματικά επεισόδια.
Το Εγώ σύμφωνα με τη ψυχαναλυτική θεώρηση είναι το πιο οργανωμένο μέρος της προσωπικότητας το οποίο προσπαθεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του Εκείνου (ανάγκη για ηδονή) λαμβάνοντας υπόψη το Υπέρ Εγώ, δηλαδή τους κοινωνικούς περιορισμούς, τις ηθικές επιταγές και τις θρησκευτικές απαγορεύσεις (άγραφοι νόμοι).
Έτσι, το Εγώ είναι υπεύθυνο για τη σταθερότητα και εξισορρόπηση της προσωπικότητας και κάνει την αντίληψη να ξεχωρίζει το τι είναι πραγματικό και αναγκαίο βοηθώντας μας να ζούμε εντός της καθημερινότητας.
Οι οριακοί ασθενείς λόγω αστάθειας του Εγώ αδυνατούν να αντιληφθούν πλήρως την πραγματικότητα, να ξεχωρίσουν τις δικές του ανάγκες και να αντιληφθούν τα θελήματα και τις ανάγκες των άλλων.
Αιτιολογία – Οικογενειακό Περιβάλλον
Το διάχυτο μοντέλο του οριακού αναπτύσσεται από τη σχέση που είχε το άτομο με τα πρόσωπα φροντίδας και το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον στην παιδική ηλικία.
Η διαδικασία της προσκόλλησης αποτελεί το πιο πειστικό και πειραματικά επιβεβαιωμένο μοντέλο αναπτυξιακής ψυχοπαθολογίας για την αιτιογένεια των ψυχικών διαταραχών.
Προσκόλληση εννοούμε την πρώτη συναισθηματική σχέση στους πρώτους 6 μήνες κατ΄ άλλους 18 ή 24 μήνες ζωής του ανθρώπου, που είναι αυτή μεταξύ μητέρας ή άτομο φροντίδας με βρέφους, επι της οποίας τα πρότυπα ανάλογα με την υφή του δεσμού μεταβιβάζονται από το παιδί στην ενήλικη ζωή στις μετέπειτα διακοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις.
Στο μοντέλο υπάρχει ο ασφαλής τύπος που είναι αυτός που μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον διαύγειας και ο ανασφαλής τύπος που θεωρούν τους εαυτούς τους ως ανάξιοι αγάπης μη έχοντας αξιόλογες επιτυχίες στην ενήλικη ζωή. Ο ανασφαλής χωρίζεται σε 3ς κατηγορίες: απορριπτικός, αμφιθυμικός και αποδιοργανωμένος. Στην παρούσα βάση μας ενδιαφέρουν οι δύο τελευταίοι τύπου ανασφαλή δεσμού.
Στον Ανασφαλή/Αμφιθυμικό τύπο η μητέρα δεν είναι σταθερά διαθέσιμη απέναντι στις ανάγκες του βρέφους, βιώνοντας έτσι συναισθηματική εγκατάλειψη. Το παιδί δεν μπορεί να προβλέψει τον τρόπο που θα του ανταποκριθεί η μητέρα και εμφανίζει αδυναμία να ελέγξει την παρορμητικότητα και τα αρνητικά συναισθήματα του. Συνήθως γίνεται επιθετικό και διεκδικεί από την μητέρα την κάλυψη των αναγκών του.
Ο Ανασφαλής/Αποδιοργανωμένος τύπος ζει σε ένα κακοποιητικό και απρόβλεπτο περιβάλλον. Συνήθως οι γονείς έχουν δικά τους ψυχιατρικά προβλήματα και είναι χρήστες ουσιών και αλκοόλ. Σε αυτή την περίπτωση ο γονέας γίνεται ταυτόχρονα πηγή παρηγοριάς και φόβου. Έτσι, το παιδί καλλιεργεί φόβο να εμπιστευτεί τους άλλους και αντιλαμβάνεται τον εαυτόν του ως μη αγαπητό αλλά ικανό να προκαλέσει ξεσπάσματα βίας στους άλλους θεωρώντας τους ως επικίνδυνους και απρόβλεπτους.
Οι οριακοί πέρασαν δύσκολα παιδικά χρόνια με πολλές τραυματικές εμπειρίες (σωματική & σεξουαλική κακοποίηση) με διπλά πρότυπα-μηνύματα ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει ένα περιβάλλον σταθερότητας για φυσιολογική ανάπτυξη. Τα διπλά μηνύματα τους κάνουν να αναπτύσσουν τον μηχανισμό άμυνας διχοτόμηση. Η διχοτόμηση είναι ένας από τους πολλούς μηχανισμούς αμύνης του εγώ που είναι η συνεχή αντίληψη της ιδιότητας ενός προσώπου ή αντικειμένου ή του εαυτού με τον όρο των αντιθέτων, άλλες φορές ως εξιδανίκευση άλλες φορές ως απαξίωση (απουσιάζει η μέση λύση).
Διάγνωση
Ο ειδικός για να δώσει ακριβή διάγνωση πρέπει να εντοπίσει πέντε η περισσότερα χαρακτηριστικά τα οποία είναι ισόβια και αμετάβλητα στην πάροδο του χρόνου (DSM- 5, F 60.3). Επίσης, χρειάζεται να δώσει μεγάλη έμφαση στην ποιοτική και χρονική έξαρση των κλινικών χαρακτηριστικών γιατί είναι αρκετά εύκολο ένας διπολικός σε φάση μανίας να μπερδευτεί με έναν οριακό.
Α) Διαπροσωπικές σχέσεις & Φόβος εγκατάλειψης: Οι σχέσεις είναι ασταθείς λόγω έλλειψη συμβιβασμού. Προσπαθούν να βρουν τον ιδανικό σύντροφο. Όταν η σχέση έρχεται σε κρίση έπειτα από έναν καυγά πάνε να απατήσουν τον/την σύντροφό. Αυτό το κάνουν γιατί δεν αντέχουν την μοναξιά και την απογοήτευση. Στις αρχές της γνωριμίας εκπέμπουν μεγάλη γοητεία και γίνονται σαγηνευτικοί. Συχνά ο οριακός εμπλέκεται με τον νάρκισσο (προηγούμενο άρθρο). Στους τσακωμούς μπαίνουν στην θέση του θύματος λόγω παιδικού τραύματος. Καλλιεργούν παρανοειδείς υποψίες ότι ο άλλος θα τον απατήσει και έτσι ο σύντροφος εναλλάσσεται συνεχώς μεταξύ εξιδανίκευσης και απαξίωσης. Συχνά λόγω άλυτου οιδιπόδειου βάζουν τρίτο άτομο στην σχέση (παράλληλη σχέση). Όταν τους χωρίζει ο άλλος τότε προβαίνουν σε δραματική συμπεριφορά, γίνονται χειριστικοί και κάνουν αυτοκτονικές πράξεις αρχικά γιατί δεν αντέχουν την ήττα και δεύτερον για να εκδικηθούν τον/την σύντροφο. Γι΄αυτό τέτοια άτομα ποτέ δεν μένουν μόνα τους.
1) Διαταραχή ταυτότητας, ασταθή εικόνα εαυτού και αισθήματα κενού.
2) Η παρορμητικότητα είναι το βασικότερο χαρακτηριστικό της διαταραχής: Ξέσπασμα βίαιης και παρορμητικής συμπεριφοράς στην κριτική των άλλων. Εξωτερικεύει τα πάντα και μιλάει πολύ. Δεν είναι σταθερός στην εργασία του και αλλάζει πολλά επαγγέλματα. Υφίσταται αυτοβλαπτική συμπεριφορά σε δραστηριότητες: ευκαιριακό απροφύλακτο σεξ, ανούσια σπατάλη χρημάτων, κατάχρηση ουσιών, χαρτοπαιξία, υπερφαγία κ.α.
3) Υποτροπιάζουσα αυτοκτονική συμπεριφορά, χειρονομίες ή απειλές ή αυτοακρωτηριακή συμπεριφορά.
4) Χρόνια αισθήματα ματαιότητας.
5) Συναισθηματική αστάθεια οφειλόμενη σε έκδηλη αντιδραστικότητα της διάθεσης όπως επεισοδιακή θλίψη, δυσφορία, ευερεθιστότητα ή άγχος που διαρκούν λίγες ώρες, σπανίως μέχρι μέρες.
6) Απρόσφορος, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου θυμού, συχνές εκδηλώσεις οργής και επανειλημμένοι διαπληκτισμοί.
7) Παροδικός, συνδεόμενος με στρες παρανοειδής ιδεασμός ή βαριά αποσυνδετικά επεισόδια.
Θεραπεία
Η θεραπεία της οριακής διαταραχής σε σχέση με άλλες ψυχικές παθήσεις απαιτεί μεγάλη χρονική διάρκεια και αυξημένη επιτήρηση του ασθενούς υπολογίζοντας πάντα τον κίνδυνο του υποτροπιασμού. Σε περιπτώσεις που η φύση της πάθησης είναι ακραία συνίσταται παράλληλη φαρμακευτική αγωγή για την καταστολή των αυτοκτονικών ενεργειών.
Οι ασθενείς με οριακή διαταραχή προσωπικότητας αντιμετωπίζουν πρόβλημα στην κατανόηση της πραγματικότητας. Είναι δύσκολο να φύγουν από το “εγώ” για να κατανοήσουν το “εμείς” γι’ αυτό συχνά προσωποποιούν τις τραυματικές τους εμπειρίες στα πρόσωπα των άλλων οι οποίοι δεν είχαν καμία ανάμειξη, τόσο χρονικά, όσο και ποιοτικά με το γεγονός.
Αυτό συμβαίνει επειδή η σκέψη του οριακού είναι σχηματισμένη σε γνωστικά μοτίβα και δύσκολα μπορεί να ξεφύγει για να σκεφτεί καθαρά. Έτσι, συνηθίζει επ’ αορίστου να ανακυκλώνει σε όλες τις ηλικιακές φάσεις το ίδιο πρόβλημα αλλά με διαφορετικά πρόσωπα.
Στην θεραπεία επιχειρείται η εκμαίευση και ο εντοπισμός των τραυματικών εμπειριών. Ο θεραπευτής τις φέρνει στην επιφάνεια και διερευνάται το πώς συνδέονται με την πραγματικότητα. Στην πλειοψηφία τους τα τραύματα δεν έχουν καμία ρεαλιστική σχέση παρά ιδεατή με τη πραγματικότητα και γι’ αυτό προβαίνουμε στη διαδικασία της διαφορετικής ερμηνείας και της απομυθοποίησης. Η απομυθοποίηση θα συμβάλλει στην διαλεύκανση της σκέψης του ασθενή για να μπορεί να κοιτάξει λίγο παραπέρα (εκτός Μάτριξ).
Ο αποσυμβολισμός του τραύματος θα περιορίσει ριζικά την μείωση των αυτοκαταστροφικών ενεργειών. Αργότερα επιχειρείται η οριοθέτηση του ασθενούς και η τροποποίηση των γνωστικών σχημάτων και αντιλήψεων που τον οδεύουν σε μη αποδεκτές συμπεριφορές.
Τα οριακά άτομα συνήθως ζουν για τον εαυτό τους, επικρατεί περισσότερο η συναισθηματική αντίληψη από την ορθή λογική των πραγμάτων. Αυτό τα κάνει να μην υπολογίζουν την ηθική και τα δικαιώματα των άλλων. Γι΄αυτό στο πλαίσιο της θεραπείας πρέπει ο ασθενείς να μπει στη διαδικασία να αποδεχτεί ότι δεν ζει σαν δέκτης μόνος του και ότι όλοι οι άλλοι είναι πομποί, αλλά αντίθετα. Πρέπει να αποδέχεται, να διαχειρίζεται την ήττα, γιατί απλούστερα είναι κομμάτι της ζωής.
Ο Μελάμποδας θεωρείται ο πρώτος Ιερομάντης-Ψυχίατρος και Ψυχοθεραπευτής στην Ελληνική ιστορία. Γεννήθηκε περίπου το 1400 π.χ (200 χρόνια πριν από τα Τρωικά) στην μυκηναϊκή Πύλο. Ήταν γιος του Θεσσαλού Αμυθάονος και της Ειδομένης. Το όνομα Αμαθάων σημαίνει ο απερίγραπτα σπουδαίος και οι απόγονοι έλαβαν την ονομασία Αμυθαονίδες ως ιερατικό γένος με σκοπό την διάδοση της λατρείας του θεού Διονύσου και την άσκηση ψυχιατρικών και ψυχοθεραπευτικών υπηρεσιών. Ο δισέγγονος του Μελάμποδα ήταν ο Αμφιάραος (άνηκε στους επτά επι Θήβας) γιατρός και βασιλιάς του Άργους και ιδρυτής ιερών κάθαρσης, ένα εξ αυτών ήταν το Αμφιαράειο μαντείο στην Σκάλα Ωρωπού αφιερωμένο στην ερμηνεία των ονείρων.
Ο ίδιος ο Μελάμποδας έμαθε την ιατρική και την μαντική τέχνη από τον θεό Απόλλωνα (πατέρας του Ασκληπιού) που τον εξάγνισε στον Αλφειό ποταμό του οποίου θεωρούνταν πως είχε ψυχοθεραπευτικές ιδιότητες. Ο ίδιος μάλιστα καθιέρωσε το Φίδι ως σύμβολο της Ψυχιατρικής αφού ο Ασκληπιός ήταν ακόμη αγέννητος.
Στο διάβα της ζωής του ίδρυσε το πρώτο προϊστορικό ψυχοθεραπευτήριο, το γνωστό Μελαμπόδιο Ιερό στις Αιγοσθενές, στην γη των Μεγάρων. Εκεί φύτρωνε σε αφθονία το φυτό ελλεβόρος, που τα εκχυλίσματα αυτού είχαν ψυχοθεραπευτική ίαση και ανακούφιση. Οι Μεγαρείς κάθε χρόνο του απέδιδαν τιμές και η λειτουργία του ιερού διήρκησε μέχρι τους πρωτοχριστιανικούς χρόνους.
Ο Μελάμποδας κλήθηκε από τον βασιλιά Φύλακο να θεραπεύσει τον γιό του Ιφίκλο που έπασχε από σεξουαλική ανικανότητα. Ο ιερομάντης διέγνωσε ότι τα αίτια ήταν ψυχογενή και όχι οργανικά. Κάποτε ο Φύλακος ευνούχιζε κριάρια για θυσία μπροστά στον μικρό του γιό του. Ο μικρός γιος τρόμαξε και τότε εξαγριώθηκε ο Φύλακος και του πέταξε το ματωμένο μαχαίρι κοντά στα γεννητικά όργανα. Δεν τον πέτυχε όμως και αυτό καρφώθηκε δίπλα σε ένα δέντρο. Με το πέρας των ετών το συμβάν ξεχάστηκε αλλά εμφανίστηκε η σεξουαλική αδυναμία. Ο Μελάμποδας υπέδειξε την θεραπεία, δημιούργησε ένα μείγμα με κρασί και σκουριά από το μαχαίρι (η σκουριά και το κρασί συμβολίζουν την εκμαίευση των ανικανοποίητων ενορμήσεων και τραυματικών εμπειριών). Στο τέλος θεραπεύτηκε ο Ιφίκλος και έκανε δυο γιους τον Πρωτεσίλαο και τον Ποδάρκη. Στην θεραπεία του Ιφίκλου εμφανίστηκαν οι πρώτες Ψυχοδυναμικές έννοιες: ερμηνεία ονείρου, καθήλωση, παλινδρόμηση, εξωτερίκευση, απώθηση και φόβος ευνουχισμού.
Ύστερα δέχτηκε πρόκληση από τον βασιλιά Προίτο με αίτημα να θεραπεύσει τις γυναίκες του Άργους από την μανία και την παραφροσύνη που κάποτε περιγέλασαν το ξόανο της θεάς Ήρας. Χρησιμοποιώντας τον ελλεβόρο κατάφερε μέσα από σπασμός και την συνοδεία χορού να εκτονώσει την μανία των γυναικών και τελικώς να τις θεραπεύσει. Σύμφωνα με τον καθηγητή ψυχιατρικής Δημήτριο Κουρέτα ήταν η πρώτη επιτυχημένη μέθοδος κατά της νεύρωσης. Αργότερα με την χρήση του ιδιου φυτού επέτυχε να θεραπεύσει την κατάθλιψη και μελαγχολία του Αλκάθου βασιλιά των Μεγάρων.
Βιβλιογραφία:
Ηρόδοτος Βιβλίο Θ’
Ομήρου Οδύσσεια 9’ 287
Παυσανίας Αρκαδικά Απολλόδωρος Α και Δ βιβλίο και Αττικά Ι
Προσωπικότητα απλούστερα μπορεί να οριστεί το σύνολο των βιωμάτων, των συναισθημάτων, των γνωστικών πληροφοριών και της συμπεριφοράς που έχει αναπτύξει ο άνθρωπος από την βρεφική ηλικία μέχρι το πέρας της εφηβείας κάνοντάς τον διαφορετικό και μοναδικό.
Τα πρώτα χρόνια της ζωής είναι τα πιο κρίσιμα για την ομαλή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη. Το παιδί σταδιακά αντιλαμβάνεται τον κόσμο (πρόσωπα και αντικείμενα), καλείται να διαχειριστεί τα συναισθήματά του και να ανταπεξέλθει με επιτυχία στις δύσκολες καταστάσεις. Αν παρουσιάσεις σε ένα παιδί έναν κόσμο κακό τότε αυτό πολύ πιθανόν στην νεαρή ενήλικη ζωή να εξελίξει συμπεριφορές δυσπιστίας, μεγαλομανίας, εγκατάλειψης, εξάρτησης, αναποφασιστικότητας και επιθετικότητας σε κάθε ανθρώπινη επαφή.
Οι διαταραχές προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από άκαμπτα ριζωμένα δυσλειτουργικά χαρακτηριστικά και συμπεριφορές που αφορούν τον τρόπο αντίληψης και ερμηνείας του εαυτού και του περιβάλλοντος, την επικοινωνία με τους συνανθρώπους και τον έλεγχο παρορμήσεων τα οποία διατηρούνται σταθερά και αμετάβλητα στην πάροδο του χρόνου. Οι πάσχοντες δεν έχουν επίγνωση της παθολογίας τους και θεωρούν φυσιολογικές τις συμπεριφορικές τους αντιδράσεις με αποτέλεσμα να προκαλούν ενόχληση στον περίγυρό τους.
Διάγνωση
Για να διαγνωστεί μια διαταραχή προσωπικότητας πρέπει ο ασθενής να είναι μεγαλύτερος από την ηλικία των 18 ετών και τα χαρακτηριστικά της διαταραχής να είναι σταθερά και να προκαλούν σημαντική έκπτωση στην κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική του ζωή. Ο λόγος που πριν από 18 έτη δεν είναι εφικτή η διάγνωση είναι επειδή στο διάστημα της εφηβείας κυριαρχούν αντικρουόμενες και συνεχώς μεταβαλλόμενες συναισθηματικές διακυμάνσεις και συμπεριφορές. Επομένως, ο ειδικός δεν έχει την δυνατότητα να εντοπίσει μόνιμα παθολογικά χαρακτηριστικά μέχρι την ωρίμασή τους στην νεαρή ενήλικη ζωή.
Η αιτιοπαθογένεια των διαταραχών προσωπικότητας μπορεί να οφείλεται από αναπτυξιακούς, γενετικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Δεν οφείλονται από την κατανάλωση αλκοόλ, φαρμάκων-ουσιών ή από κάποια άλλη ψυχιατρική διαταραχή.
Τα βασικά χαρακτηριστικά των διαταραχών προσωπικότητας είναι:
Α) Έχουν προβλήματα στο δίκαιο μοίρασμα συναισθημάτων, πραγμάτων και ευθυνών, δηλαδή στο σωστό δούναι λαβείν (άλλοι συνηθίζουν να προσφέρουν αδιάκοπα και άλλοι να απαιτούν δίχως αντάλλαγμα).
Β) Αποδίδουν την παθολογία τους στους άλλους. Θεωρούν ότι είναι δίκαιοι και ότι οι άλλοι είναι άδικοι, εχθροί και αφελείς. Τα άτομα δεν αφήνουν το υγιές μέρος της βούλησής τους να εκφραστεί. Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος έχει ταξινομήσει τις πληροφορίες σε γνωστικά σχήματα με αποτέλεσμα οποιαδήποτε πληροφορία και ερέθισμα που δέχεται από το εξωτερικό περιβάλλον να αξιολογείται με την λογική: άσπρο-μαύρο, καλό-κακό και όλα ή τίποτα.
Γ) Συνήθως τα άτομα με Δ.Π δεν έχουν ποτέ μόνο μία, τουλάχιστον υπάρχουν δύο (συννοσηρότητα) είτε με διαταραχές άξονα 1, είτε άξονα 2.
Μέχρι στιγμής η παγκόσμια ψυχιατρική κοινότητα έχει εντοπίσει 10 διαταραχές (DSM-5)Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας F60: Χαρακτηρίζεται από πρότυπα υπερβολικής καχυποψίας, διαστρέβλωσης και απώλειας εμπιστοσύνης στους άλλους. Το άτομο έχει ευαισθησία στην απόρριψη, δεν κάνει ουσιαστικές φιλικές και συντροφικές με το πρόσχημα ότι οι άλλοι σκοπεύουν να τον εκμεταλλευτούν ή να του κάνουν κακό. Συνηθίζει να διατηρεί ουδέτερο κοινωνικό προφίλ προκειμένου να μην χρησιμοποιηθεί τίποτε εναντίον του.
Σχιζοειδή διαταραχή προσωπικότητας F60.1: Κυρίαρχα χαρακτηριστικά είναι η ανηδονία και η συναισθηματική ψυχρότητα. Είναι άτομα μοναχικά και δεν διατηρούν συντροφικές και φιλικές σχέσεις. Είναι λειτουργικά εις ότι αφορά τις κοινωνικές και εργασιακές υποχρεώσεις τους διατηρώντας συναναστροφές με τους άλλους μόνο για τα απαραίτητα. Ορισμένες φορές μπορεί να εμφανίσει διαταραχές διάθεσης και κατάθλιψη. Δεν αισθάνονται ανάγκη να εκφραστούν συναισθηματικά και ερωτικά.
Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητα F21: Τα άτομα έχουν γνωστικές και αντιληπτικές παραμορφώσεις αλλά όχι σημαντική έκπτωση στις εκτελεστικές λειτουργίες. Το βλέμμα τους είναι ανηδονικό και ανέκφραστο και συνηθίζουν να διατηρούν απρόσφορο συναίσθημα και ψυχρότητα. Καλλιεργούν παρανοϊκές πεποιθήσεις για τον εαυτό και τους άλλους και συχνά φοβούνται τις κοινωνικές επαφές, οι οποίες δεν εξαλείφονται με την οικειότητα. Υπάρχει έντονη εκκεντρικότητα, κοινωνικό άγχος, καχυποψία και δύσκολα δημιουργούν διαπροσωπικές σχέσεις.
Αντικοινωνική-Δυσκοινωνική διαταραχή προσωπικότητας F60.2: Χαρακτηρίζεται όταν το άτομο έχει χρόνια χειριστική και παρορμητική συμπεριφορά παραβιάζοντας των δικαιωμάτων των άλλων και συστηματικά ανυπακούοντας στις νομικές– ηθικές – θρησκευτικές επιταγές. Σαν χαρακτήρες είναι ανεύθυνοι και δείχνουν συναισθηματική σκληρότητα και έλλειψη μεταμέλειας των πράξεων τους ρίχνοντας το φταίξιμο πάντα στους άλλους. Αντλούν αισθήματα ηδονής από τον ψυχικό ή σωματικό πόνο που προκαλούν στους συνανθρώπους τους.
Μεταιχμιακή-Οριακή διαταραχή προσωπικότητας F60.3: Χαρακτηρίζεται από διάχυτο πρότυπο αστάθειας των διαπροσωπικών σχέσεων, της εικόνας του εαυτού και της έκδηλης παρορμητικότητας. Επικρατεί έντονα το στοιχείο της οξυθυμίας και του φόβου εγκατάλειψης. Τα άτομα αδυνατούν να έρθουν σε συμβιβασμούς και να οριοθετήσουν τους εαυτόν τους. Συχνά υπάρχει παρανοειδής ιδεασμός με αισθήματα θυμού και αναποφασιστικότητας. Σε καταστάσεις απογοήτευσης σκοπεύουν να εκδικηθούν τον σύντροφο, είτε πηγαίνοντας με κάποιον άλλον είτε προβαίνοντας σε αυτοκτονικές ενέργειες. Η παρορμητικότητα τους εκδηλώνεται σε δραστηριότητες που προσφέρουν ευχαρίστηση αλλά ενδέχεται να καταστούν επιζήμιες για τον εαυτό, όπως απροφύλακτο σεξ, τζόγος, ουσίες κ.α. Στην παρούσα διαταραχή υπάρχει ένα χαοτικό μη δομημένο εγώ μεταξύ ψύχωσης και νεύρωσης που δεν εξελίχτηκε σωστά λόγω των δυσκολιών που πέρασαν στα παιδικά τους χρόνια. Στην διάγνωση συχνά μπερδεύεται ο οριακός με τον μανιακό.
Οιστριονική ή Δραματική διαταραχή προσωπικότητας (οἶστρος) F60.4. Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής είναι η υπερβολική συναισθηματικότητα και η αδιάκοπη αναζήτηση της προσοχής. Τα άτομα εμφανίζουν υπερβολική έκφραση στον λόγο και στις κινήσεις του σώματος με σκοπό να τραβήξουν τα βλέμματα και να φέρουν σε αμηχανία τους γύρω τους. Η συναναστροφή με τους άλλους χαρακτηρίζεται από έντονη σεξουαλικά σαγηνευτική συμπεριφορά αναζητώντας διαρκώς καινούργιες γνωριμίες και εμπειρίες που θα τους βγάλουν από την ρουτίνα τους. Χρησιμοποιούν την εξωτερική εμφάνιση για να προσεγγίσουν τον θαυμασμό καθώς αδυνατούν να κρατήσουν σταθερές μακροχρόνιες σχέσεις. Σε καταστάσεις ματαίωσης εκφράζουν δραματική και κραυγαλέα συμπεριφορά.
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας F60.81:Υπάρχει διάχυτο πρότυπο μεγαλομανίας, ανάγκη προβολής και αναγνώρισης χωρίς ανάλογα επιτεύγματα. Τα άτομα συνήθως χαρακτηρίζονται από αλαζονεία, φθόνο και ανταγωνιστικότητα. Συχνά προβαίνουν σε πράξεις χειριστικές χρησιμοποιώντας τους συνανθρώπους τους για προσωπικό όφελος. Απουσιάζει το στοιχείο της εμπάθειας και της ενσυναίσθησης, έτσι δεν μπορούν να κατανοήσουν συναισθήματα πέραν από τα δικά τους. Η διαταραχή χωρίζεται στον α) Αντικοινωνικό Νάρκισσο, ο οποίος είναι επιθετικός, εκδικητικός και πατάει επί πτωμάτων για να πετύχει τον σκοπό του. και β) τον Καλό Νάρκισσο που είναι βοηθητικός και πρόθυμος να κάνει τα πάντα για να λάβει το “ευχαριστώ”, δηλαδή την επιβράβευση.
Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας F60.6: Τα άτομα έχουν υπεραισθησία στην απόρριψη, φοβούνται να αρχίσουν ή να αφεθούν συναισθηματικά σε κάποια σχέση λόγω του φόβου της αποτυχίας, ματαίωσης, εγκατάλειψης και απογοήτευσης. Τέτοια άτομα έχουν μεγάλη ανάγκη αποδοχής, στοργής και αγάπης αλλά ο φόβος τα κρατά απόμακρα με αποτέλεσμα να δυσανασχετούν. Νιώθουν κοινωνικά ανεπαρκή καθώς δίνεται μεγάλη έμφαση στην γνώμη των άλλων με τον φόβο της κριτικής και της γελοιοποίησης. Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και συχνά παρουσιάζουν αγχώδεις διαταραχές.
Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας F60.7: Η ψυχική ισορροπία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την αποδοχή και την παροχή φροντίδας των άλλων. Το άτομο αφήνεται στο έλεος των φροντιστών και των προσώπων αγάπης ώστε οι ίδιοι να καθορίζουν την καθημερινότητά του. Όποτε βρίσκεται μόνος βιώνει αισθήματα ανικανότητας και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Αποφεύγει να αναλαμβάνει ευθύνες και δεν έχει αξιόλογη κοινωνική ανάπτυξη διότι ζει υπό τον φόβο να μην λάβει την κακή κριτική των άλλων. Στα πλαίσια μιας σχέσης συμμορφώνεται αδικαιολογήτως με τις επιθυμίες του συντρόφου και σε περιπτώσεις που πλησιάζει ο χωρισμός έχουν ήδη έτοιμο τον αναπληρωτή.
Καταναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας F60.5: Διαφέρει από την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή γιατί το άτομο δεν έχει συναισθηματική κατάπτωση από την παθολογία του. Τέτοια άτομα χαρακτηρίζονται από άκαμπτο πείσμα, δεν συνεργάζονται εύκολα γιατί είναι ισχυρογνώμονες και φοβούνται την κακή κριτική. Διατηρούν αυστηρή σχολαστικότητα στην καθαριότητα, την τακτοποίηση των πραγμάτων και την τήρηση σε συστήματα αξιών. Εμφανίζουν τελειοθηρία σε σημείο να μη καταφέρνουν να φέρουν εις πέρας ένα έργο γιατί δεν τηρεί τις δικές τους προϋποθέσεις. Είναι υπερβολικά εργασιομανείς και με αυτό στερούνται διαπροσωπικής ζωής. Αποφεύγουν την επένδυση σε χρήματα, σε αντικείμενα και σε συναισθήματα. Προτιμούν να αποθησαυρίζουν και να μην πετούν τίποτε όσο και αχρείαστο να είναι. Συχνά παθαίνουν αγχώδεις διαταραχές και κρίσεις πανικού με το πρόσχημα ότι δεν μπορούν να ελέγξουν το περιβάλλον και συγχρόνως εμφανίζουν σεξουαλικές δυσλειτουργίες και ψυχοσωματικά από την μόνωση του συναισθήματος.
